Απολιθώματα αποκαλύπτουν ένα χαμένο κρίκο ανάμεσα στους ανθρώπους και τους πιθήκους

ιν

Από πού προερχόμαστε; Αυτό διερωτάται ανέκαθεν ο άνθρωπος. Ένα βήμα πιο κοντά στην απάντηση του ερωτήματος έκαναν οι επιστήμονες με την πρόσφατη ανακάλυψη ενός ευρήματος στη Νότια Αφρική. Πρόκειται για τους σκελετούς ενός αγοριού ηλικίας 10-13 ετών και μιας γυναίκας γύρω στα 30 που πέθαναν πριν από 2 περίπου εκατομμύρια χρόνια.

Australopithecus sediba : Τα εξαιρετικά καλοδιατηρημένα απολιθώματα του στη Νότια Αφρική παρουσιάζουν χαρακτηριστικά τόσο των πιθήκων όσο και του ανθρώπου

Αναλύσεις κατέδειξαν πως ανήκουν σ’ ένα άγνωστο μέχρι στιγμής είδος, που τοποθετείται στο κομβικό σημείο κατά τη διαδικασία της εξέλιξης μας, εκείνο της μετάβασης από τα ανθρωποειδή στον άνθρωπο.

Το μείζον θέμα πάντως αφορά στο κενό που έρχεται να καλύψει το νέο αυτό είδος στην ιστορία της εξέλιξης. Ακριβώς στο σημείο της υπέρβασης του βραχύσωμου πρώιμου ανθρωποειδούς και της μετεξέλιξης του στα ψιλόλιγνα ανθρώπινα είδη με το μεγάλο εγκέφαλο.

Το νέο είδος ονομάστηκε Australopithecus sediba, που στην τοπική διάλεκτο Sesotho σημαίνει «πηγή».

«Ο Australopithecus sediba είναι το εύρημα που όλοι ονειρευόμασταν, κάτι σαν τη ροζέτα που λύνει το αίνιγμα της προέλευσης του γένους Homo» σημειώνει ο παλαιοανθρωπολόγος Lee Berger του Πανεπιστημίου Witwatersrand, της Νότιας Αφρικής, που ανακάλυψε το εύρημα. [H ροζέτα ήταν η λίθινη στήλη που κατά το 19ο αιώνα έκανε εφικτή την αποκωδικοποίηση των αιγυπτιακών ιερογλυφικών].

Ο γιος του Lee Berger ανακαλύπτει μια κλείδα

Για να είμαστε όμως ακριβείς δεν ήταν ο ίδιος ο Lee Berger αλλά ο 9χρονος γιος του, Matthew, που στις 15 Αυγούστου 2008 ανακάλυψε το εντυπωσιακό εύρημα. Ο Matthew ακολουθούσε τον πατέρα του, ο οποίος μαζί με ένα συνάδελφο του, τον Job Kibii, αναζητούσαν οστά σε σπηλιές.

O Lee Berger με τον 9-χρονο Matthew στην περιοχή που βρέθηκε το κρανίο του Sediba

O Lee Berger είχε εντοπίσει τις σπηλιές με τη βοήθεια δορυφορικών φωτογραφιών μέσω του προγράμματος Google Earth. Όταν περιέστρεψαν τις φωτογραφίες, εμφανίστηκαν σκιές και ανωμαλίες στη γήινη επιφάνεια, αποκαλύπτοντας τη θέση των σπηλαίων. Με αυτό τον τρόπο, τα Χριστούγεννα του 2007 ο Berger εντόπισε περισσότερες από 500 άγνωστες σπηλιές στην, κατά τα άλλα, επιμελώς εξερευνημένη περιοχή γνωστή με το όνομα «Λίκνο της ανθρωπότητας», 50 χιλιόμετρα από το Γιοχάνεσμπουργκ.

Οι επιστήμονες άρχισαν αμέσως την εξερεύνηση των σπηλιών. O Matthew απομακρύνθηκε προς το κοντινότερο χορταριασμένο λοφάκι κι ύστερα από λίγο φώναξε τον πατέρα του. Είχε βρει μια μεγάλη πέτρα από την οποία προεξείχε ένα κόκαλο.

Διάγραμμα από τα φρεάτια (trap) και την σπηλιά βάθους 50 μέτρων που βρέθηκαν οι δύο σκελετοί. Με τη βοήθεια γεωλογικών μελετών μπόρεσαν να αναπαραστήσουν τη σκηνή του θανάτου. Τα ανθρωποειδή, κατά την αναζήτηση νερού, προφανώς έπεσαν σε μια τρύπα. Αμέσως μετά μια νεροποντή πλημμύρισε τη σπηλιά και τα νερά παρέσυραν τα πτώματα, που κατέληξαν σε ένα λάκκο με λάσπη που τα διατήρησε μέχρι σήμερα.

O Berger, πατέρας του Matthew, πλησίασε αναφωνώντας από έκπληξη. Από απόσταση 5 μέτρων κατάλαβε πως ο Matthew είχε βρει μία κλείδα. Και όχι μόνο αυτό. Όταν ο Berger και ο Job Kibii αναποδογύρισαν την πέτρα, ανακάλυψαν επίσης ένα σαγόνι με έναν κυνόδοντα να προεξέχει. Αποδείχθηκε πως η πέτρα είχε πεταχτεί παράμερα από λατόμους τον προηγούμενο αιώνα. 

O Berger προχώρησε λίγο πιο πέρα, στην άκρη ενός χαντακιού. Ξαφνικά είδε να προβάλλει από τη γη ένα οστό. Στην προσπάθεια του να κατέβει στο χαντάκι, στηρίχτηκε βάζοντας το χέρι στο πλάι και εντελώς αναπάντεχα δυο δόντια βρέθηκαν στην παλάμη του. Συνολικά ανακαλύφθηκε το 40% του κάθε σκελετού. Μεταξύ αυτών ήταν το δεξί χέρι της γυναίκας, από τον ώμο μέχρι τα ακροδάχτυλα, το κρανίο του αγοριού με εμφανείς μαλακούς ιστούς (μυϊκές προσφύσεις), λευκά δόντια, καθώς και ισχία, οστά και νύχια. Όλα αλληλοσυμπλήρωναν τους δύο σκελετούς, παρέχοντας στους επιστήμονες τη δυνατότητα να μελετήσουν σχεδόν την πλήρη ανατομία του νέου είδους.

Πρόκειται για δύο μικρόσωμα όντα βάρους 30 κιλών και ύψους 130 εκατοστών περίπου το καθένα. Το αγόρι ίσως ήταν λίγο ψηλότερο, διαφορά που σε κάθε περίπτωση θεωρείται αμελητέα.

Έριδες επιστημόνων ως προς την ερμηνεία

H περιπέτεια αρχίζει όταν οι επιστήμονες επιχείρησαν να τοποθετήσουν το ε’ύρημα στο γενεαλογικό μας δέντρο. Ραδιομετρικές μετρήσεις των πετρωμάτων έδειξαν πως τα όντα πέθαναν κατά προσέγγιση πριν από 1,78-1,95 εκατομμύρια χρόνια. Την εποχή δηλαδή της μετάβασης από τα ανθρωποειδή στα πρώτα είδη του ανθρώπου.

Το κεφάλι είναι μικρό και η χωρητικότητα του κρανίου περίπου 420 χιλιόλιτρα. Ακόμη και για τα ανθρωποειδή ο όγκος αυτός θεωρείται μικρός και, σε κάθε περίπτωση, πολύ μικρότερος από το μέσο όρο των 1.200 χιλιόλιτρων του σύγχρονου ανθρώπου. Τρισδιάστατες τομογραφίες ωστόσο κατέδειξαν περισσότερο εξελιγμένο σχήμα εγκεφάλου, το οποίο παραπέμπει στο γένος Homo.

O Australopithecus sediba επομένως σηματοδοτεί μια ποιοτική αλλαγή. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνουν και τα χαρακτηριστικά στο σχήμα του προσώπου, τα χέρια και τα μακριά πόδια, καθώς και η λεκάνη. Ενδεικτικά, τα μακριά πόδια και η λεκάνη υποδηλώνουν πως το είδος μπορούσε να σταθεί στα δύο πόδια. Οι επιστήμονες εστιάζουν ιδιαίτερα σε μια λεπτομέρεια στο λαγόνιο οστό που δεν απαντά σε άλλα πρώιμα ανθρωποειδή. H επίδραση του όμως είναι σημαντική για τον άνθρωπο, καθώς μειώνει την επιβάρυνση που δέχεται το ισχίο κατά το βάδισμα ή το τρέξιμο.

Όταν ο Lee Berger και οι συνάδελφοι του ολοκλήρωσαν τη σύγκριση εκατό και πλέον χαρακτηριστικών στοιχείων του νέου είδους με αντίστοιχες δομές άλλων ανθρωποειδών και πρώιμων ανθρώπων, διαπίστωσαν ότι οι ομοιότητες είναι περισσότερες με τον Homo erectus παρά με τον Australopithecus africanus.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το δεδομένο αυτό καθιστά τον Australopithecus sediba, κατά πάσα πιθανότητα, πρόγονο όλου του γένους Homo. Κάτι τέτοιο βέβαια ισοδυναμεί, τηρουμένων των αναλογιών, με την ανακάλυψη του Άγιου Δισκοπότηρου.

Όμως, οι περισσότεροι, αν και συμφωνούν σε ό,τι αφορά τη σπουδαιότητα του ευρήματος, διαφωνούν ως προς την ερμηνεία που πρέπει να του δοθεί. O παλαιοντολόγος που ανακάλυψε τον Ardi (Ardipithecus ramidus),Tim White, πιστεύει πως το νέο είδος δεν συνδέεται με το γένος Homo αλλά με μια εξαφανισμένη γραμμή αυστραλοπίθηκων.

Αντίθετα, ο «πατέρας» της Lucy, Donald Johanson, ισχυρίζεται πως ο Australopithecus sediba ανήκει στο ανθρώπινο γένος. Άλλοι επιμένουν πως δεν μπορεί να συγκαταλέγεται στους προγόνους του ανθρώπου, αφού είναι νεότερος των πιο παλιών λίθινων εργαλείων, ηλικίας 2,6 εκατομμυρίων ετών, και τον κατατάσσουν στο αμφιλεγόμενο είδος Homo habilis.

O Lee Berger όμως εξηγεί πως το εύρημα δεν είναι το πρώτο του είδους. Εννοεί πως το εύρημα τεκμηριώνει τη θεωρία πως τα ανθρωποειδή χρησιμοποιούσαν εργαλεία, όπως αποδεικνύουν σημάδια από εγκοπές και τομές σε οστά πριν από 3,4 εκατομμύρια χρόνια στην Αιθιοπία. Πού ακριβώς εντάσσεται ο Australopithecus sediba στην ιστορία της εξέλιξης θα μας το δείξει το μέλλον. Οι ανασκαφές μόλις άρχισαν και ήδη αποκάλυψαν δύο ακόμη άτομα. Επιπλέον, το κρανίο του παιδιού είναι σε τόσο καλή κατάσταση, που ενδεχομένως να περιέχει άθικτο DNA.

Το γενεαλογικό μας δέντρο

  Το άγνωστο μέχρι πρότινος ανθρωποειδές Australopithecus sediba προέρχεται από τη σελίδα= εκείνη της εξελικτικής ιστορίας μας κατά την οποία εμφανίστηκε το γένος Ηomo. Συγκεκριμένα εμφανίστηκε πριν περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια,  πριν εμφανιστεί ο Homo Habilis

Πηγές: Science Illustrate, New York Times κλπ