Το Mars Express της ESA παρατήρησε ένα γιγάντιο ηφαίστειο

Από σελίδα του NewScientist, 12 Φεβρουαρίου 2004

Το ευρωπαϊκό Mars Express, που είναι σε τροχιά γύρω από τον Άρη, τράβηξε τις καλύτερες εικόνες που έχουμε δει ποτέ από το μεγαλύτερο ηφαίστειο του ηλιακού συστήματος, το Όρος του Ολύμπου.

Οι εικόνες, που δόθηκαν την Τετάρτη, λήφθηκαν με τη στερεοσκοπική φωτογραφική μηχανή υψηλής ανάλυσης (HRSC), από ένα ύψος 273 χιλιομέτρων και αποκαλύπτουν λεπτομέρειες στο έδαφος διαστάσεων 12 μέτρων.

"Οι γεωλόγοι μπορούν τώρα να συγκρίνουν αυτές τις τρισδιάστατες μορφές της λάβας με τα γήινα ηφαίστεια", λέει ο  Jan-Peter Muller, ένας από τους δημιουργούς της φωτογραφικής μηχανής στο Πανεπιστημιακό Κολέγιο του Λονδίνου.

Το Όρος του Ολύμπου ανυψώνεται 22 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια του Άρη, δηλαδή σχεδόν τρεις φορές το ύψος του Έβερεστ. Περιέχει δε μια καλδέρα βάθους τριών χιλιομέτρων, που βρίσκεται στο κέντρο των εικόνων.

Δεξιά: Τα ομόκεντρα κοιλώματα μέσα στην καλδέρα αποκαλύπτουν διάφορες διαδοχικές εκρήξεις

Τα κυκλικά ορατά κοιλώματα δημιουργήθηκαν αφού σταμάτησαν οι εκρήξεις των ηφαιστείων, κι έτσι το μάγμα μέσα στο ηφαίστειο υποχώρησε. Πρώτα εμφανίστηκε το μεγαλύτερο κοίλωμα, ενώ τα μικρότερα  βυθίστηκαν αργότερα.

Σωλήνες λάβας

Όσο καλή κι εάν είναι αυτή η εικόνα, είναι πιθανό να ακολουθήσουν κι άλλες καλύτερες εικόνες, λέει ο John Murray του Ανοικτού Πανεπιστημίου. Κι αυτό επειδή όταν λήφθηκαν οι εικόνες η ατμόσφαιρα ήταν γεμάτη σκόνη.

Εν τούτοις, ο Murray έχει βρει αποδείξεις μιας καθίζησης του εδάφους, στο σχήμα μιας γλώσσας, μέσα στο απότομο τοίχωμα της καλδέρας, καθώς επίσης και ροές από λάβα με διαφορετικά ιξώδη, που προέκυψαν πιθανώς με χωριστές εκρήξεις.

Η αλυσίδα των ηφαιστείων και η μακριά, σπασμένη κοιλότητα στη χαμηλή δεξιά πλευρά του ηφαιστείου, μπορεί να εξηγούνται από "σωλήνες λάβας", υπόγεια σπήλαια που σχηματίστηκαν όταν η λάβα μέσα σε αυτές έρευσε μακριά από την επιφάνεια. Εναλλακτικά, μπορούν να οφείλονται σε πλευρικές εκρήξεις, όταν δηλαδή η λάβα διαρρέει από την πλευρά ενός ηφαιστείου.

"Εάν είναι πλευρικές διέξοδοι της λάβας, αυτό δείχνει ότι στον Άρη έχουμε τις ίδιες διαδικασίες όπως και πάνω στη Γη", λέει ο ίδιος, επισημαίνοντας ότι το 2003 εξερράγη λάβα ένα χιλιόμετρο κάτω από το όρος της Αίτνας της Ιταλίας.

"Σημαντικός πονοκέφαλος"

Η εικόνα επίσης δείχνει ότι η υπεύθυνη ομάδα για την κάμερα HRSC έχει υπερνικήσει ένα σημαντικό εμπόδιο στις τεχνικές επεξεργασίας της εικόνας, λέει ο Muller. Για να φτιάξουν την τρισδιάστατη εικόνα, οι επιστήμονες ταιριάζουν μεμονωμένες εικόνες από κάθε μία από τις στερεοσκοπικές μηχανές, αλλά η υπερβολική δυσκολία της τοπογραφίας του Όρους του Ολύμπου, "προκαλεί πονοκέφαλο", όπως λέει ο ίδιος.

Εντούτοις, το μεγάλο οπτικό πεδίο των νέων εικόνων - πλάτους μέχρι και 102 χιλιομέτρων - δείχνει ότι η ομάδα βρίσκεται σε καλό δρόμο, συμπληρώνει ο Muller.

Αυτή η φωτογραφική μηχανή είχε μερικές δευτερεύουσες αποτυχίες. Στις δύο πρώτες περιφορές δεν είχε ρυθμιστεί σωστά η έκθεση στο φως παράγοντας εικόνες χαμηλής αντίθεσης, που έδειχναν αρκετές ακτίνες του ήλιου να ανακλώνται από την ατμοσφαιρική σκόνη. Επίσης, πολλές εικόνες χάθηκαν που οφείλεται σε μια θύελλα που έκοψε την επικοινωνία του σκάφους με μια κεραία στην Αυστραλία.

Αλλά οι επιστήμονες δεν παραπονιούνται. "Προς το παρόν, είμαστε πνιγμένοι στα στοιχεία", αναφέρει ο Muller. "Έχω αποθηκεύσει ήδη αρκετά gigabytes".

Ο Mars Express είναι σε τροχιά γύρω από τον Άρη από τις 25 Δεκεμβρίου, για μια προγραμματισμένη διετή αποστολή. Δυστυχώς ο προσεδαφιστής που μετέφερε, το Beagle 2, που έπρεπε να προσγειωθεί στον Άρη την ίδια μέρα και δεν ακούστηκε ποτέ, κηρύχτηκε επισήμως χαμένο στις 6 Φεβρουαρίου.

Τα όργανα του Mars Express

Επειδή, η αποστολή κυρίως έχει σαν στόχο την ανίχνευση νερού στα χημικά συστατικά του εδάφους και του υπεδάφους, χρησιμοποιεί γι' αυτό το σκοπό ειδικά όργανα 

Ένα τέτοιο όργανο είναι το OMEGA (Φασματόμετρο Χαρτογράφησης Ορυκτών στην Ορατή και Υπέρυθρη Ζώνη) συνδυασμός κάμερας και υπέρυθρου φασματόμετρου. Αυτό έκανε μια πρώτη χαρτογράφηση του Νότιου Πόλου του Άρη στις 18 Ιανουαρίου 2004 και ανακάλυψε την παρουσία πάγου και διοξειδίου του άνθρακα.

Το δεύτερο όργανο είναι το PFS, το οποίο είναι ένα φασματόμετρο Fourier υψηλής ανάλυσης εντελώς νέου τύπου, έδειξε ότι το CO  υπάρχει σε διαφορετικές  κατανομές στο Βόρειο και στο Νότιο ημισφαίριο.

Το MaRS , που είναι ένας πολύπλοκος πομπός και δέκτης, επιτρέπει την ανίχνευση των χημικών συστατικών  της ατμόσφαιρας, της ιονόσφαιρας και της επιφάνειας του Άρη.

Και τέλος το ASPERA, ένας αναλυτής ουδετέρων ατόμων, πρόκειται να μας δώσει απάντηση στο θεμελιώδη ερώτημα, εάν η διάβρωση του ηλιακού ανέμου οδήγησε στη τωρινή έλλειψη νερού στον Άρη. Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα έδειξαν μια διαφορά στα χαρακτηριστικά μεταξύ της περιοχής πρόσκρουσης του ηλιακού ανέμου και στις μετρήσεις που έγιναν στην “ουρά” του Άρη (δηλαδή από την αντίθετη κατεύθυνση της τροχιακής κίνησης του πλανήτη).