Η τρύπα του όζοντος δεν κλείνει

Από το δίκτυο, Ιούνιος 2004 

Παρά τις αισιόδοξες προβλέψεις του παρελθόντος, η τρύπα του όζοντος δεν κλείνει και όσο πλησιάζουμε προς τους Πόλους γίνεται ακόμα μεγαλύτερη. Στην Ελλάδα, πάντως, βρίσκεται στα ίδια επίπεδα. Το όζον όπως είναι γνωστό προστατεύει τον κόσμο από την καρκινογόνο ακτινοβολία της υπεριώδους ακτινοβολίας.

Αυτό ανακοίνωσαν κορυφαίοι επιστήμονες που έλαβαν μέρος στο 20ο Διεθνές Συμπόσιο Όζοντος, που γίνεται αυτές τις μέρες στην Kω.

Όπως ανακοινώθηκε στο συνέδριο η τρύπα του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική είναι η μεγαλύτερη από όλα τ' άλλα σημεία του πλανήτη. Και το στρώμα του όζοντος εξακολουθεί να αραιώνει με ρυθμούς ίδιους με αυτούς των περασμένων χρόνων.

Οι μετρήσεις για την Ανταρκτική εμφάνισαν ότι η τρύπα του όζοντος έφθασε σε 28 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα το Σεπτέμβριο του 2003, που είναι ίδια με το ιστορικό ρεκόρ όλων των εποχών, δηλαδή του Σεπτεμβρίου του 2000 και σε αντίθεση με τον περασμένο χρόνο όταν η τρύπα έσπασε στα δύο και ήταν η μικρότερη των τελευταίων δέκα χρόνων.

Και ως γνωστόν η παρουσία του όζοντος είναι καθοριστική για τη ζωή στον πλανήτη μας. Αν δεν υπήρχε η προστατευτική ομπρέλα του όζοντος, η θερμοκρασία στη Γη θα ήταν 18 βαθμοί κάτω από το μηδέν.

Διοργανωτές του συνεδρίου ήταν η  Διεθνής Επιτροπή για το όζον (IOC) και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η μεγαλύτερη αραίωση παρατηρήθηκε το 2000 και το 2003. Το 2002 όμως η τρύπα χωρίστηκε για πρώτη φορά σε δύο κομμάτια, όπως την κατέγραψαν οι δορυφόροι.

Οι επιστήμονες περίμεναν πως η αραίωση του όζοντος από τις ανθρώπινες δραστηριότητες θα είχε μειωθεί, βασισμένοι σε κάποιες έρευνες και παρατηρήσεις. Φάνηκε όμως πως η μεθοδολογία που είχαν ακολουθήσει αποδείχθηκε εσφαλμένη, λέει ο καθηγητής Χρήστος Ζερεφός, καθηγητής της Φυσικής της Ατμόσφαιρας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. 

Παγκοσμίως η αραίωση δεν ξεπερνά το 3-4%, ποσοστό σχετικά μικρό. Όμως στους Πόλους η αραίωση είναι σαφώς πάνω από 5%, ενώ σε ορισμένες περιοχές ξεπερνά το 10%. Η αραίωση μεγαλώνει την άνοιξη. Μάλιστα, η κατάσταση χειροτερεύει περισσότερο την άνοιξη στο Νότιο Ημισφαίριο - δηλαδή κατά τον Αύγουστο. Στο Βόρειο Ημισφαίριο αυτό συμβαίνει στα τέλη του χειμώνα και τις αρχές της άνοιξης, όταν είναι πολύ ψυχρές οι πολικές περιοχές. Και αυτό γιατί για να αραιώσει το στρώμα του όζοντος οι θερμοκρασίες στην ατμόσφαιρα πρέπει να είναι πολύ χαμηλές.

Θετικό στοιχείο για την επιστήμη είναι ότι πλέον και η Ευρώπη έχει τη δική της σειρά από δορυφόρους που παρακολουθούν μαζί με τους αμερικανικούς όλες τις παραμέτρους της ατμόσφαιρας. Ένα άλλο στοιχείο που ανησυχεί τους επιστήμονες είναι οι παγκόσμιες αλλαγές του κλίματος.

Οι ειδικοί δηλώνουν ότι δεν γνωρίζουν πώς θα συμπεριφερθεί στις νέες συνθήκες της ανόδου της θερμοκρασίας, το στρώμα του όζοντος.

Ο καθηγητής Χρήστος Ζερεφός θεωρεί ότι ακόμα και αν πάρουμε τώρα μέτρα θα χρειαστούν εκατό χρόνια για να αντιστραφούν οι συνέπειες της αλόγιστης ανάπτυξης. Με βάση τα τελευταία στοιχεία των μετρήσεων, έχουμε δραματικές αλλαγές στα αέρια του θερμοκηπίου. Η μείωση του όζοντος καταγράφηκε στο 10%, φαινόμενο που αποδίδεται κυρίως στην αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα και του μεθανίου, που στο ίδιο διάστημα έφτασε στο 15%.


Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν ότι το προστατευτικό όζον ελαττώνεται τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ αυξάνουν με ανησυχητικό ρυθμό οι συγκεντρώσεις αερίων, κυρίως το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο, που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον έλεγχο του «θερμορυθμιστικού» συστήματος του πλανήτη.

Από μετρήσεις σε «καρότα» πάγων προέκυψε ότι ενώ κατά τα τελευταία 400.000 χρόνια το διοξείδιο του άνθρακα παρέμεινε σχεδόν σταθερό με συγκέντρωση κοντά στα 280 μέρη στο εκατομμύριο μορίων αέρα (ppm), τώρα έχει ξεπεράσει τα 360 ppm. Ο ρυθμός αύξησης είναι περίπου 0,5% το χρόνο.

Περίπου το ίδιο ισχύει και για το μεθάνιο που από 0,7 ppm του παρελθόντος βρίσκεται σήμερα στο 1,7 ppm, με ρυθμό αύξησης μεγαλύτερο από 0,5% το χρόνο.

Τα τελευταία τριάντα χρόνια καταγράφηκε αύξηση κατά περίπου 15% στο διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο, ενώ αντίστοιχα έχει ελαττωθεί σχεδόν κατά 10% το στρώμα του όζοντος. Σε ό,τι αφορά το στρώμα του όζοντος η αιτία της ανησυχίας είναι δικαιολογημένη, γιατί απορροφά το μεγαλύτερο μέρος της επικίνδυνης ακτινοβολίας του ήλιου. Παρατεταμένη έκθεση αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου του δέρματος, καταρράκτη στα μάτια, ενώ προκαλεί διαταραχή στα οικοσυστήματα.

Ο κ. Ζερεφός επισημαίνει ότι εξίσου σοβαρή είναι η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα και του μεθανίου. Αποκαλύπτει τα δύο αυτά αέρια διατηρούν τη μέση θερμοκρασία του πλανήτη μας στους περίπου 15 βαθμούς Κελσίου πάνω από το μηδέν, ενώ χωρίς αυτά η μέση θερμοκρασία της Γης θα ήταν -18 βαθμοί Κελσίου! «Χωρίς αυτά, επισημαίνει, η Γη θα ήταν παγωμένη παντού και ακατοίκητη. Επικράτησε να λέγεται φαινόμενο του θερμοκηπίου, γιατί, όπως στο θερμοκήπιο τα τζάμια, έτσι και τα αέρια εμποδίζουν τη Γη να ψυχθεί, ακτινοβολώντας προς το Διάστημα».

Το διοξείδιο του άνθρακα συμμετέχει στο συνολικό φαινόμενο του θερμοκηπίου κατά περίπου 60% και το μεθάνιο κατά 20%. Το πρώτο ελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα από τις πάσης φύσεως χρήσεις των ορυκτών καυσίμων, κυρίως στις μεταφορές και τη βιομηχανία, ενώ το μεθάνιο προέρχεται από την κτηνοτροφία και άλλες, βιολογικές και μη, διαδικασίες.

«Χρειάζεται να ληφθούν μέτρα», τονίζει ο κ. Ζερεφός, αλλά αποκαλύπτει ότι το διοξείδιο του άνθρακα ζει περίπου 100 χρόνια στην ατμόσφαιρα. «Επομένως, συνεχίζει, ακόμα και αν πάρουμε δρακόντεια μέτρα σήμερα, η απομάκρυνσή του από την ατμόσφαιρα θα αργήσει. Αυτή είναι μία από τις αιτίες που κάνουν τους επιστήμονες να ανησυχούν. Μπήκαμε στην ανθρωπόκαινο περίοδο, διαταράξαμε την περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε "θερμοκηπικά" αέρια και το λεγόμενο θερμικό ισοζύγιο του πλανήτη μας. Οι επιπτώσεις δεν είναι καθόλου εύκολο να προβλεφθούν.

Είναι σίγουρο, όπως πρώτος υποστήριξε από το 1896 ο μεγάλος Arrhenious, ότι οι διαταραχές στα θερμοκηπικά αέρια θα έχουν άμεσες επιπτώσεις στο κλίμα. Η τελευταία εικοσαετία υπήρξε αρκετά διαταραγμένη από πλευρά κλίματος. Μάλιστα η τελευταία δεκαετία ήταν η θερμότερη της χιλιετίας, ενώ αυξήθηκαν τα ακραία καιρικά φαινόμενα σε πολλές χώρες».

Η κατανομή των εκπομπών έδειξε ότι οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία τροφοδοτούν την ατμόσφαιρα με 2,5 φορές μεγαλύτερες ποσότητες σε σχέση με την Ευρώπη. Παρ' όλα αυτά ο Αμερικανός πρόεδρος αρνείται να εφαρμόσει το Πρωτόκολλο του Κιότο, όπως έχει ήδη υιοθετήσει η Ευρωπαϊκή Ενωση.

Οι συνέπειες από ένα εξελισσόμενο φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι δραματικές. Από τις πρόσφατες εκθέσεις εμπειρογνωμόνων της Ε.Ε. και της διακυβερνητικής επιτροπής για την κλιματική αλλαγή προκύπτει ότι αλλάζουν οι ζώνες βροχής και περιοχές με προβλήματα ερημοποίησης ή εμφάνισης καυσώνων. Μεταξύ αυτών και η Ελλάδα που βρίσκεται πραγματικά στο σταυροδρόμι όλων αυτών των αλλαγών.
 

Ανάμεσα στους συνέδρους από 60 χώρες βρίσκονται οι φυσικοί, οι πρωταγωνιστές της ανακάλυψης. Επίσης, υπάρχουν διευθυντές από τα μεγαλύτερα ερευνητικά ινστιτούτα και τη NASA, καθώς και δύο χημικοί της ατμόσφαιρας βραβευμένοι με Νόμπελ, ο Μάριο Μολίνα από το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης και ο Πολ Κρούτσεν από το Μαξ Πλανκ.

Η αραίωση  στην Ελλάδα φτάνει το 5%

Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι καλύτερα. Η συνολική αραίωση του όζοντος από τότε που εμφανίστηκε η τρύπα βρίσκεται στο 5%. Δεν θεωρείται υψηλό ποσοστό και δεν εντάσσει τη χώρα μας στην επικίνδυνη ζώνη.

Οι σταθμοί που κάνουν τις μετρήσεις στην Ελλάδα βρίσκονται στο Εργαστήριο Φυσικής της Ατμόσφαιρας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών και το Πανεπιστήμιο Αθηνών.