Η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας θα φέρει τον όλεθρο στην Ευρώπη

Από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, 19 Αυγούστου 2004

Συχνότερες και περισσότερες καταστροφικές θύελλες, πλημμύρες, ξηρασίες και άλλα ακραία κλιματικά φαινόμενα. Υγρότερες συνθήκες στη βόρεια Ευρώπη αλλά ξηρότερος καιρός στο Νότο, που θα μπορούσε να απειλήσει τη γεωργία σε μερικές περιοχές. Συχνότερα και εντονότερα θερμικά κλιματικά φαινόμενα - όπως το θερινό κύμα του περσινού καύσωνα - που θα αποτελούν θανατηφόρα απειλή για τους ηλικιωμένος και τον ευπαθή πληθυσμό. Θα λειώσουν οι πάγοι, ενώ το 75% των πάγων στις ελβετικές Άλπεις είναι πιθανόν να εξαφανιστεί μέχρι το 2050, οι στάθμες της θάλασσας θα ανέβουν στους επόμενους αιώνες. Αυτά είναι μερικά από τα φαινόμενα που ήδη φαίνονται στην Ευρώπη ή θα συμβούν στις ερχόμενες δεκαετίες, καθώς οι παγκόσμιες θερμοκρασίες αυξάνονται, σύμφωνα με μια σημαντική νέα έκθεση για τις επιδράσεις της παγκόσμιας αλλαγής του κλίματος, από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (EEA). 

Οι ειδικοί μετά από όλες αυτές τις δυσοίωνες προβλέψεις λένε ότι η Ευρώπη χρειάζεται στρατηγικές προσαρμογής για να περιορίσει τις επιδράσεις της αλλαγής του κλίματος.

Υπάρχουν ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία ότι το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας - λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου - κατά τα προηγούμενα 50 χρόνια έχει προκληθεί από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, ειδικότερα με τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου, όπως το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από την καύση των ορυκτών καυσίμων, που παγιδεύουν τη θερμότητα στην ατμόσφαιρα.

Η συγκέντρωση του CO2, το κύριο αέριο του θερμοκηπίου, στα χαμηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας είναι τώρα στο υψηλότερο επίπεδο για τα, τουλάχιστον, 420.000 τελευταία έτη - ενδεχομένως ακόμη και για τα 20 εκατομμύριο έτη - και βρίσκεται 34% πάνω από το επίπεδο που υπήρχε πριν από τη βιομηχανική επανάσταση. Η άνοδος έχει επιταχυνθεί από το 1950,

Οι θερινές πλημμύρες του 2002 και το θερινό κύμα του καύσωνα του περασμένου χρόνου είναι πρόσφατα παραδείγματα για το πώς  μπορεί να είναι ο καταστρεπτικός ακραίος καιρός.

Οι σοβαρές πλημμύρες σε 11 χώρες τον Αύγουστο του 2002 σκότωσε περίπου 80 ανθρώπους, είχε επιπτώσεις σε περισσότερους από 600.000 και προκάλεσε οικονομικές ζημιές ύψους, τουλάχιστον, 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Στο καλοκαιρινό κύμα του καύσωνα του 2003 η δυτική και νότια Ευρώπη κατέγραψε περισσότερους από 20.000 περισσότερους θανάτους, ιδιαίτερα μεταξύ των ηλικιωμένων ανθρώπων. Οι συγκομιδές σιτηρών σε πολλές νότιες χώρες ήταν μειωμένες τουλάχιστον κατά 30%. Η τήξη των πάγων μείωσε τη μάζα των αλπικών παγετώνων κατά το ένα δέκατο μόνο για το 2003.

"Αυτή η έκθεση περιέχει πλούσια αποδεικτικά στοιχεία ότι η αλλαγή του κλίματος συμβαίνει ήδη και φέρνει πολλά φαινόμενα, πολλά από τα οποία έχουν μεγάλα κόστη, στους ανθρώπους και τα οικοσυστήματα σε ολόκληρη την Ευρώπη", είπε η καθηγήτρια  Jacqueline McGlade, εκτελεστικός διευθυντής της EEA.

Και προσθέτει: "Η Ευρώπη πρέπει να συνεχίσει να βρίσκεται μπροστά στις παγκόσμιες προσπάθειες για τη μείωση των εκπομπών των αερίων  του θερμοκηπίου, αλλά αυτή η έκθεση υπογραμμίζει επίσης ότι απαιτούνται νέες στρατηγικές, σε ευρωπαϊκό, περιφερειακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο, για να προσαρμοστούμε στην αλλαγή του κλίματος. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που έχει αρκετές επιπτώσεις  στις κοινωνίες μας και τα περιβάλλοντα για δεκαετίες και στους επόμενους αιώνες."

Η έκταση και ο ρυθμός των κλιματικών αλλαγών που γίνονται τον τελευταίο καιρό υπερβαίνουν όλη τη φυσική μεταβολή στο κλίμα κατά τη διάρκεια των τελευταίων χιλίων ετών, ενδεχομένως και περισσότερο. Η δεκαετία του '90 ήταν η θερμότερη καταγραμμένη δεκαετία και τα τρία θερμότερα χρόνια - 1998, 2002 και 2003 - έχουν εμφανιστεί τα τελευταία έξι χρόνια. Ο παγκόσμιος ρυθμός αύξησης  της θέρμανσης είναι τώρα σχεδόν 0,2 °C ανά δεκαετία.

Η Ευρώπη θερμαίνεται γρηγορότερα από το παγκόσμιο μέσο όρο. Η θερμοκρασία στην Ευρώπη έχει αυξηθεί από έναν μέσο όρο 0,95 °C τα τελευταία εκατό χρόνια και προβλέπεται να ανέβει από 2.0-6.3 °C αυτόν τον αιώνα, δεδομένου ότι οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου συνεχίζουν να αυξάνονται.

Σαν πρώτο βήμα προς την αντιστροφή αυτής της τάσης, οι κυβερνήσεις το 1997 συμφώνησαν το πρωτόκολλο του Κιότο, μια διεθνής συνθήκη στο πλαίσιο της οποίας οι βιομηχανικές χώρες θα μείωναν τις εκπομπές των έξι αερίων του θερμοκηπίου κατά περίπου 5% μεταξύ 1990 και 2012.

Μέχρι τώρα 123 χώρες, συμπεριλαμβανομένων όλων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν επικυρώσει τη συνθήκη αλλά οι ΗΠΑ, ο μεγαλύτερος εκπομπός αερίων θερμοκηπίου, έχει αποφασίσει να μην το επικυρώσει. Για να τεθεί σε ισχύ το πρωτόκολλο χρειάζεται ακόμα την επικύρωση του από τη Ρωσία. Ήδη η Ρωσία δήλωσε όμως ότι θα το επικυρώσει.

Εκτός από τις προαναφερθείσες επιδράσεις, υπάρχουν κι άλλες που πρόκειται να συμβούν ή συμβαίνουν στην Ευρώπη λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας τονίζεται στην έκθεση, συμπεριλαμβανομένων και των εξής:

* Σχεδόν δύο από κάθε τρία καταστροφικά γεγονότα από το 1980 έχουν αποδοθεί άμεσα στις πλημμύρες, τις θύελλες, τις ξηρασίες ή τους καύσωνες. Ο μέσος αριθμός τέτοιων καιρικών ή κλιματικών καταστροφών ετησίως διπλασιάστηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '90 έναντι της προηγούμενης δεκαετίας. Οι οικονομικές απώλειες από τέτοια γεγονότα έχουν διπλασιαστεί τα προηγούμενα 20 χρόνια, φτάνοντας τα 11 δισεκατομμύρια δολάρια περίπου ετησίως. Αυτό οφείλεται σε διάφορους λόγους, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης συχνότητας τέτοιων γεγονότων αλλά και σε κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, όπως ο αυξανόμενος οικιακός πλούτος, η περισσότερη αστικοποίηση και η περισσότερη δαπανηρή υποδομή στις ευπαθείς περιοχές.
* Ο ετήσιος αριθμός πλημμύρων στην Ευρώπη και ο αριθμός των ανθρώπων που επηρεάζονται από αυτές αυξάνονται συνεχώς. Η αλλαγή του κλίματος είναι πιθανό να αυξήσει τη συχνότητα των πλημμύρων, ιδιαίτερα των ξαφνικών, οι οποίες θέτουν σε πολύ μεγάλο κίνδυνο τους ανθρώπους.
* Η αλλαγή του κλίματος τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες έχει προκαλέσει μειώσεις στους πληθυσμούς των φυτών σε αρκετά μέρη της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων και των ορεινών περιοχών. Μερικά φυτά πιθανόν να εκλείψουν καθώς άλλοι παράγοντες, όπως η εξαφάνιση των βιότοπων, είναι δυνατόν να περιορίσουν την δυνατότητα ορισμένων φυτών να προσαρμοστούν στην αλλαγή του κλίματος.
* Οι παγετώνες σε οκτώ από εννέα παγετώδεις περιοχές της Ευρώπης υποχωρούν, και είναι στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 5.000 χρόνων.
* Οι στάθμες της θάλασσας στην Ευρώπη ανέβηκαν από 0.8-3.0 χιλ. ετησίως στον τελευταίο αιώνα. Προβλέπεται ότι το ποσοστό αύξησης να είναι 2-4 φορές υψηλότερο κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα.
* Οι προβλέψεις δείχνουν ότι μέχρι το 2080 οι ψυχροί χειμώνες θα μπορούσαν να εξαφανιστούν σχεδόν εξ ολοκλήρου και τα καυτά καλοκαίρια, οι ξηρασίες και η δυνατή βροχή ή το χαλάζι θα μπορούσαν να γίνουν συχνότερες.
* Η ροή των ποταμών θα μειωθεί σημαντικά στη νότια και νοτιοανατολική Ευρώπη και θα αυξηθεί στα βόρεια της ηπείρου
* Στις ευρωπαϊκές θάλασσες, πολλά είδη ζωοπλαγκτού έχουν εξαπλωθεί έως και 1.000 χιλιόμετρα βορειότερα τα τελευταία 30 χρόνια.
* Τα κρούσματα εγκεφαλίτιδας, η οποία μεταδίδεται από τα τσιμπούρια και επιδημιολογικά σχετίζεται με το κλίμα, αυξήθηκαν σημαντικά στην περιοχή της Βαλτικής και στην κεντρική Ευρώπη κατά το διάστημα 1980-1995 και παραμένουν σήμερα αυξημένα.

Η αλλαγή του κλίματος εμφανίζεται , εντούτοις, να έχει και μερικές θετικές επιδράσεις.

* Η γεωργία στο μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης, ιδιαίτερα στα μέσα γεωγραφικά πλάτη και στη βόρεια Ευρώπη, θα μπορούσε ενδεχομένως να ωφεληθεί από μια περιορισμένη άνοδο της θερμοκρασίας. Αλλά ενώ η καλλιεργημένη περιοχή της Ευρώπης μπορεί να επεκταθεί προς τα βόρεια, σε μερικά μέρη της νότιας Ευρώπης η γεωργία θα μπορούσε να απειληθεί από την έλλειψη του νερού. Και αν εμφανίζονταν συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα, ειδικά καύσωνες, θα μπορούσε να φέρει περισσότερες κακές σοδειές. Αλλά η εμφάνιση θετικών επιδράσεων θα εξαρτηθεί πολύ από την ικανότητα της γεωργίας να προσαρμοστεί στην αλλαγή του κλίματος.
* Θα αυξηθεί ο αριθμός των ημερών των ιδανικών για την ανάπτυξη των φυτών, που είναι από το 1962 έως το 1995 κατά μέσο όρο 10 μέρες.
* Θα αυξηθεί ο αριθμός των ημερών που ορισμένα αποδημητικά πτηνά περνάνε στην Ευρώπη, δεδομένου ότι οι χειμερινές θερμοκρασίες συνεχίζουν να ανεβαίνουν.

Η έκθεση όμως είναι σαφής: "Ακόμα και αν η κοινωνία μείωνε σημαντικά τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου τις ερχόμενες δεκαετίες, το σύστημα του κλίματος θα συνέχιζε να αλλάζει και στους επόμενους αιώνες".

Και όπως τονίζει η ειδικός Jacqueline McGlade,  αν συνεχίσουμε όπως σήμερα, έχουμε λιγότερο από 50 χρόνια προτού αντιμετωπίσουμε συνθήκες οι οποίες αφ' ενός δεν θα έχουν προβλεφτεί και αφ' ετέρου θα είναι επικίνδυνες.

Η Διακυβερνητική Επιτροπή για τις Κλιματικές Αλλαγές του ΟΗΕ έχει προβλέψει ότι έως το 2100 η μέση θερμοκρασία του πλανήτη θα είναι 1,4 έως 5,8 βαθμούς Κελσίου υψηλότερη από ό,τι το 1990. Η εκτίμηση βασίζεται σε προβολές των σημερινών μεταβολών για τις ερχόμενες δεκαετίες.

Η ΕΕΑ προβλέπει τώρα ότι στην Ευρώπη η μεταβολή στο ίδιο διάστημα θα είναι μεγαλύτερη από το μέσο όρο, από 2,0 έως 6,3 βαθμούς Κελσίου.

Η διεθνής κοινότητα πρέπει να «μειώσει δραστικά» την εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα και των άλλων αερίων που εντείνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ώστε η αύξηση να μην υπερβεί τους δύο βαθμούς, το ανώτατο επίπεδο που μπορεί να αντιμετωπιστεί.