Τα στοιχεία από το ρόβερ Opportunity δείχνουν μια μοναδική θέση για να ψάξουμε για ζωή σε μια μελλοντική αποστολή

Πηγή: BBC, 3 Δεκεμβρίου 2004

Το ρόβερ Opportunity είναι γνωστό ότι δεν σχεδιάστηκε για να βρει στοιχεία για την ύπαρξη ζωής σήμερα ή κατά το παρελθόν στον Άρη και δεν ανίχνευσε οτιδήποτε βιολογικό στοιχείο κατά τη διάρκεια του, σχεδόν, ενός χρόνου που πέρασε για την εξερεύνηση της περιοχής Meridiani Planum. 

Αλλά όπως γράφουν στο Science, τα μέλη της υπεύθυνης ομάδας θεωρούν ότι κάποτε η περιοχή εκείνη μπορεί να είχε ζωή για μεγάλες περιόδους της ιστορίας του Άρη, γιατί κάποτε ήταν θερμότερος με άφθονο νερό.   Αποκαλύφθηκε δε ότι η περιοχή εκείνη είναι πλούσια σε ιζηματογενή πετρώματα, τα οποία πρέπει να σχηματίστηκαν από την καθίζηση στερεών υλικών μέσα σε έναν όγκο νερού

"Μπορούμε να πούμε "Ναι, ήταν πιθανότατα ένα κατοικήσιμο περιβάλλον", ήταν όμως ένα περιβάλλον στο οποίο θα μπορούσε να εμφανιστεί ζωή; Αυτό είναι ένα καλό ερώτημα", λέει ο Στιβ Σκάιερς, επιστημονικός υπεύθυνος της αποστολής στο Εργαστήριο Αεριώθησης (JPL) της NASA.

"Ένα από τα ερωτήματα για τα οποία δεν έχουμε απάντηση είναι πού ήταν εντοπισμένο το νερό» εξηγεί ο Σκάιερς. «Ήταν σαν μικρές λιμνούλες ή ήταν συνεχές σε έκταση χιλιομέτρων;"

Άγνωστο παραμένει επίσης εάν το υγρό νερό ήταν εκτεθειμένο στην ατμόσφαιρα ή αν απλά ανέβλυζε από το έδαφος και καλυπτόταν αμέσως από στρώμα πάγου.

Πάντως οι αποθέσεις μεταλλικών αλάτων που έχουν απομείνει στην Ισημερινή Πεδιάδα υποδεικνύουν ότι το περιβάλλον ήταν αρκετά αλμυρό και όξινο.

Μάλιστα υπάρχουν τοποθεσίες στη Γη με παρόμοιες συνθήκες που φιλοξενούν και μικροβιακή ζωή.  Για παράδειγμα, χημικά παρόμοιο περιβάλλον συναντάμε στον ποταμό της κοιλάδας του Ρίο Τίντο στην Ισπανία, ο οποίος έχει το χρώμα του κρασιού. Το ποτάμι αυτό είναι εξαιρετικά πλούσιο σε μικροοργανισμούς ειδικά προσαρμοσμένους για τα όξινα νερά.

Επιστροφή δειγμάτων

Οι πρώτες εικόνες που μετέδωσε το Opportunity πίσω στο Jet Propulsion Laboratory τον Ιανουάριο του 2004, ήταν σαφές ότι η Meridiani Planum δεν έμοιαζε με καμιά άλλη θέση που ξέραμε στον Άρη. 

Αποκαλύφθηκε τότε με λεπτομέρεια ένα ολοκληρωτικά ξένο τοπίο σκοτεινού εδάφους, με κυματισμούς και άκαμπτες ανοικτόχρωμες βραχώδεις πλάκες. 

Το Opportunity ήταν τυχερό και φαίνεται να είχε χτυπήσει 'φλέβα'. Οι έρευνες που διεξήχθησαν κατά τη διάρκεια του επόμενου μήνα απέδειξαν ότι εκείνες οι ανοικτόχρωμες πλάκες ήταν μέρος μιας μεγαλύτερης σειράς ιζηματογενούς βράχου που δημιουργείται όταν υπάρχει υγρό νερό.

Ο καθηγητής Colin Pillinger, επικεφαλής επιστήμονας στο άτυχο ευρωπαϊκό Beagle 2, συμφώνησε ότι η κοιλάδα Meridiani ήταν μια πρώτης τάξεως τοποθεσία για να ψάξει κάποιος για ζωή. 

"Η παρουσία των ιζημάτων δείχνει ότι είχαν υπάρξει μεγάλες ποσότητες νερού στην επιφάνεια. Στον ιζηματογενή αυτό σχηματισμό είναι καταγραμμένα πολλά στοιχεία και μπορεί να βρεθούν ίχνη από ζωή".

Για παράδειγμα, υπάρχει ένας όξινος ποταμός στη νοτιοδυτική Ισπανία, ο Rio Tinto,  που μοιάζει με την χημεία της κοιλάδας Meridiani, και που φιλοξενεί ειδικές κοινότητες μικροβίων. 

"Η επιστροφή δειγμάτων από τους βράχους Meridiani μπορεί να μας προσφέρει περισσότερη βεβαιότητα σχετικά με το εάν αναπτύχθηκε κάποτε ζωή στον Άρη", αναφέρουν τα μέλη της ομάδας του ρόβερ στο περιοδικό Science.

Παραδείγματος χάριν, επισημαίνουν, οι αποθέσεις του οξειδίου του σιδήρου (αιματίτη) στο Rio Tinto περιέχει υπέροχα συντηρημένα απολιθώματα μικροσκοπικών μικροβίων. 

Προς το παρόν, οι επιστήμονες δεν μπορούν να αποδείξουν εάν η κοιλάδα Meridiani θα μπορούσε να έχει φιλοξενήσει ζωή, αλλά το νερό είναι ένα κρίσιμο στοιχείο για την ύπαρξη της ζωής. 

Εκτός από παραλία

Ενώ οι ερευνητές είναι βέβαιοι ότι ο ιζηματογενής βράχος σχηματίστηκε με την παρουσία του νερού, παραμένουν εντούτοις μερικές αβεβαιότητες. 

"Υπάρχουν άνθρωποι που σκέφτονται ότι η περιοχή εκείνη ήταν στο περιθώριο μιας αρχαίας θάλασσας", λέει ο καθηγητής Ray Arvidson, αναπληρωτής κύριος ερευνητής για τα δύο ρόβερ.. 

"Μια άλλη άποψη είναι ότι αυτός είναι ένας μεγάλος σωρός ηφαιστειακών ιζημάτων, που περιείχε πολύ υγρό και με πολύ θείο. Εάν παρατηρήσετε την έκταση νότια της τοποθεσίας που βρίσκεται το Opportunity, νομίζω ότι μπορείτε να δείτε στοιχεία μεμονωμένης ροής τέφρας".

Ένα άλλο ζήτημα που πρέπει να λυθεί είναι η ηλικία των βράχων κάτω από το έδαφος της κοιλάδας Meridiani. 

"Η παλαιότερη έκταση στον Άρη είναι η τοποθεσία των αρχαίων κρατήρων, η οποία είναι 4 έως 4,5 δισεκατομμυρίων ετών. Το Opportunity κάθεται πάνω ένα στρώμα βράχου 300 μ.", λέει ο καθηγητής Arvidson. 

"Ο στρωσιγενής βράχος βρίσκεται πάνω από την έκταση των αρχαίων κρατήρων. Έτσι ξέρουμε ότι έχει σχηματιστεί πιο αργά από την ηλικία των κρατήρων (4 έως 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια). Σκέφτομαι ότι αυτοί οι βράχοι θάφτηκαν και έπειτα αποκαλύφθηκαν από τη διάβρωση του αέρα. 

"Αλλά είναι πολύ δύσκολο να χρονολογηθούν επειδή η επιφάνεια που κάθεται το ρόβερ έχει πολύ λίγους κρατήρες, και αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή έχει διαβρωθεί πολύ γρήγορα". 

Η καθηγήτρια Monica Grady, πλανητικός επιστήμονας στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, θεωρεί ότι η χρονολόγηση είναι πρωταρχικός στόχος - και άριστος λόγος για να προσπαθήσουμε να επιστρέψουμε δείγματα του Αρειανού βράχου πίσω στη Γη για ανάλυση. 

"Έως ότου χρονολογήσουμε τα δείγματα δεν μπορούμε να πούμε πότε σταμάτησε η ηφαιστειακή δραστηριότητα ή πότε εξαφανίστηκε το νερό", συμπλήρωσε.

Αρειανή εισβολή

Αυτήν την περίοδο είναι  καθ'οδόν πολλές αποστολές για τον Άρη. Η επόμενη αποστολή που θα φθάσει στην επιφάνεια του θα είναι πιθανώς το Phoenix, ένα σκάφος χαμηλού κόστους, το 2007.

Οι μελλοντικές αποστολές προσεδάφισης στον Άρη θα μπορούσαν να επιταχύνουν τη διαδικασία εξερεύνησης με τη χρησιμοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης (AI). 

"Τα ρόβερ χρησιμοποίησαν μια αρκετά προηγμένη τεχνολογία για να εξερευνήσουν τον άρη. Αλλά υπάρχει μόνο ένα μικρό ποσό AI στα ρομπότ αυτά. Το μεγαλύτερο μέρος της γεωλογικής έρευνας γίνεται από μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων", ανέφερε ο Patrick McGuire του Κέντρου για την Αστροβιολογία στη Μαδρίτη.

Ο McGuire και η συνάδελφος του Jens Ormö έχει επινοήσει ένα φορητό συγκρότημα υπολογιστών που χρησιμοποιεί το λεγόμενο ευφυές λογισμικό για να επιλέξει τους πιο ενδιαφέροντες βράχους. Αυτό το σύστημα το έχουν ονομάσει astrobiologist cyborg. 

"Μια από τις ιδέες που έχουμε είναι να αναθέσουμε κάποια υπευθυνότητα στο ίδιο το ρομπότ. Αυτό θα βοηθούσε τους ανθρώπους να μην κάνουν χαμηλού επιπέδου ερμηνεία των ορυκτών και ερμηνεία της τοποθεσίας", είπε ο McGuire. 

Μάλιστα, σε πρόσφατες δοκιμές το astrobiologist cyborg ήταν σε θέση να βρει ενδιαφέροντα σημεία σε πραγματικό χρόνο σε ένα γεωλογικό τοπίο. 

Η άμυνα της Γης χρειάζεται προστασία έναντι πιθανών εξωγήινων μικροοργανισμών

Η Γη πρέπει να πάρει τα μέτρα της για να εμποδίσει οποιαδήποτε απειλή από μικροοργανισμούς που μπορεί να υπάρχουν στον Άρη. Δηλαδή να ενισχυθεί το ανοσοποιητικό σύστημα του πλανήτη μας. Αυτό προτείνουν κορυφαίοι επιστήμονες που προειδοποιούν ότι η Γη θα πρέπει να ενισχύσει τις άμυνές της, για να μη μολυνθεί από μικροοργανισμούς που μπορεί να μας επισκεφθούν από τον Κόκκινο Πλανήτη με την επιστροφή των διαστημικών οχημάτων, αν φυσικά υπάρχουν.

Οι προειδοποιήσεις αυτές εντείνονται την τελευταία περίοδο, ύστερα από λεπτομερειακή επιστημονική ανάλυση των στοιχείων που εστάλησαν από το διαστημικό όχημα Opportunity, το οποίο προσεδαφίστηκε στον Άρη πριν από περίπου έναν χρόνο, στις 25 Ιανουαρίου.

Ο Jeffrey Kargel, από το Αμερικανικό Κέντρο Γεωλογικής Χαρτογράφησης, επισημαίνει ότι η ανάγκη προστασίας του δικού μας πλανήτη από ξένες μορφές ζωής προϋποθέτει το να υπάρχει ζωή στον Άρη ­ ένα μεγάλο επιστημονικό κεφάλαιο που δεν έχει κλείσει οριστικά.

"Πριν προχωρήσουμε να φέρουμε δείγματα από την επιφάνεια του Κόκκινου Πλανήτη, πρέπει να αναθεωρήσουμε τα μέτρα για την πλανητική βιολογική προστασία", προειδοποιεί.

Σύμφωνα με τον ίδιο, οι ενδείξεις που συγκλίνουν υπέρ της ύπαρξης ζωής ­ άλλοτε ή και τώρα ­ στον Άρη, είναι περιορισμένες. Κανείς, επισημαίνει, δεν περιμένει πλέον η όποια μορφή ζωής να είναι παρόμοια με αυτές της Γης.

Η πιθανότητα, όμως, βακτήρια ή άλλοι μικροσκοπικοί οργανισμοί να έχουν διατηρηθεί σε περιοχές όπου μπορεί να υπάρχει ακόμη νερό δεν έχει εξαλειφθεί. Κίνδυνοι υπάρχουν και για τον Άρη, αφού κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο να μολυνθεί η επιφάνεια του Κόκκινου Πλανήτη από μικροοργανισμούς που μπορεί να μεταφερθούν εκεί με τα διαστημικά οχήματα.

Η αποστολή του Opportunity

Το Opportunity αμέσως μετά την προσεδάφιση του στον Άρη εντόπισε μία παρακείμενη προεξοχή υπόγειου πετρώματος που μπορούσε να δημιουργηθεί μόνο από νερό υγρής μορφής. Σύμφωνα με τον επιστημονικό υπεύθυνο του σχεδίου Albert Haldermann, η ανακάλυψη αυτού του ιζηματογενούς πετρώματος είναι η πιο σημαντική της αποστολής στον Άρη. Η διαμόρφωση αυτού του υπόγειου βράχου θ' απαιτούσε ποσότητα νερού ικανή να καλύψει την επιφάνεια της ηπειρωτικής Αμερικής σε βάθος 3 μ. Ο πλανήτης όχι μόνο είχε νερό αλλά και θάλασσες, ίσως και ωκεανούς

Μεταξύ των πρώτων πειστηρίων για την υπόθεση ύπαρξης νερού στον Άρη είναι: η περιοχή προσεδάφισης του Opportunity ήταν 'σπαρμένη' με αυτές τις πέτρες διαμέτρου 8-15 εκ. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτά τα βότσαλα, που αστειευόμενοι τα αποκαλούν «μύρτιλα» {blueberries), σχηματίστηκαν από ορυκτά που βγήκαν με διήθηση μέσα από βράχους. Οι βράχοι διαλύθηκαν βαθμιαία λόγω διάβρωσης και απέμειναν οι σκληρές, σφαιρικές συμπτύξεις των ορυκτών.		Αυτή η έγχρωμη εικόνα του βράχου Bounce - που ονομάστηκε έτσι επειδή το ρόβερ Opportunity πέρασε από πάνω του αναπηδώντας κατά την προσεδάφιση του - δείχνει τις «ουλές» που του άφησε το Εργαλείο Απόξεσης Πετρωμάτων. Παίρνοντας ισχύ από τρία ηλεκτρικά μοτέρ, το μικρό αυτό δράπανο αποκαλύπτει τι κρύβεται στο εσωτερικό των πετρωμάτων του Άρη, ανοίγοντας τρύπες πλάτους 5 εκ. και βάθους 0,5 εκ.		Μπορεί να μη φαντάζει σπουδαία, αλλά αυτή η εικόνα είναι το πειστήριο ύπαρξης του νερού στο παρελθόν του Άρη. Με το πέρασμα των αιώνων, κόκκοι βράχων σκόνης κατακάθισαν στον πυθμένα μίας υδάτινης περιοχής και βαθμιαία σχημάτισαν στρώματα σκληρού ιζηματογενους πετρώματος. Το νερό δημιούργησε ρυτιδώματα ατό πέτρωμα, τα οποία εξακολουθούν να είναι ορατά έως σήμερα.