Πρωτοφανής τήξη των πάγων της Σιβηρίας εξ αιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου

Πηγή: Guardian, 11 Αυγούστου 2005

Η Σιβηρία αισθάνεται τη θερμότητα, που είναι μια τεράστια έκταση παγωμένης τύρφης στο μέγεθος της Γαλλίας και της Γερμανίας μαζί, περιέχει δισεκατομμύρια τόνων μεθανίου. Το αέριο αυτό, που είναι ένα από τα αέρια του θερμοκηπίου, ελευθερώνεται γιατί για πρώτη φορά από την εποχή των πάγων λειώνουν οι πάγοι.

Μια απέραντη έκταση της δυτικής Σιβηρίας λιώνει με πρωτοφανείς ρυθμούς, προειδοποιούν οι επιστήμονες του κλίματος, κάτι που θα μπορούσε να αυξήσει εντυπωσιακά το ρυθμό αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου.

Οι ερευνητές που επέστρεψαν πρόσφατα από την περιοχή διαπίστωσαν ότι μια περιοχή μόνιμου πάγου, που εκτείνεται σε μια έκταση εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων - το μέγεθος της Γαλλίας και της Γερμανίας μαζί - έχει αρχίσει να λειώνει για πρώτη φορά από τότε που διαμορφώθηκε πριν 11.000 έτη, στο τέλος της τελευταίας εποχής του πάγου.

Η περιοχή, που καλύπτει ολόκληρη την περιοχή της δυτικής Σιβηρίας με πολικό ψύχος, είναι το μεγαλύτερο έλος σε παγκόσμιο επίπεδο παγωμένης τύρφης και οι επιστήμονες φοβούνται ότι καθώς ξεπαγώνει, θα απελευθερώσει δισεκατομμύρια τόνων μεθανίου, ένα αέριο του θερμοκηπίου 20 φορές πιο ισχυρό από το διοξείδιο του άνθρακα, στην ατμόσφαιρα.

Είναι ένα σενάριο για το κλίμα που φοβούνται οι επιστήμονες δεδομένου ότι μια μικρή άνοδος στη θερμοκρασία της Γης μπορεί να προκαλέσει μια δραματική αλλαγή στο περιβάλλον, που η ίδια αργότερα λόγω ανατροφοδότησης προκαλεί μια πολύ μεγαλύτερη αύξηση στην παγκόσμια θερμοκρασία.

Η ανακάλυψη έγινε από τον βοτανολόγο Sergei Kirpotin του πολιτειακού πανεπιστημίου του Τομσκ στη δυτική Σιβηρία και τη Judith Marquand του πανεπιστημίου της Οξφόρδης και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό New Scientist.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η έκταση αυτή, που μέχρι σήμερα ήταν μια άγονη περιοχή παγωμένης τύρφης μετατρέπεται σε ένα τοπίο λάσπης και λιμνών, έκτασης λίγο περισσότερο από ένα χιλιόμετρο.

Ο Δρ Kirpotin είπε στο περιοδικό ότι το φαινόμενο αυτό είναι πιθανώς μη αναστρέψιμο και αναμφίβολα έχει σχέση με την υπερθέρμανση του πλανήτη. Πρόσθεσε δε ότι όλη η υποαρκτική περιοχή της δυτικής Σιβηρίας άρχισε να λιώνει και αυτό συντελείται τις τελευταίες τρεις με τέσσερις δεκαετίες.  

Οι κλιματικοί επιστήμονες αντέδρασαν έντονα με την ανακοίνωση της ανακάλυψης, θέτοντας σε συναγερμό τον κόσμο και προειδοποιώντας ότι οι προβλέψεις για τις μελλοντικές παγκόσμιες θερμοκρασίες θα έπρεπε να αναθεωρηθούν προς τα πάνω.

"Όταν αρχίσετε να διαταράσσεται αυτό το είδος των φυσικών συστημάτων, θα καταλήξετε σε καταστάσεις χωρίς κανένα έλεγχο. Δεν υπάρχει τίποτα με το οποίο μπορείτε να το σταματήσετε, λέει ο David Viner, ανώτερος επιστήμονας της μονάδας ερευνών για το κλίμα στο πανεπιστήμιο της Ανατολικής Αγγλίας.

"Και η αιτία είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα που λόγω αυτής συνεχώς αυξάνεται η παγκόσμια θερμοκρασία, που προκαλεί ακόμη περισσότερες εκπομπές μεθανίου".

Στην τελευταία σημαντική έκθεσή της το 2001, η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) πρόβλεψε μια άνοδο στην παγκόσμια θερμοκρασία κατά 1.4 έως 5.8 βαθμών Κελσίου, μεταξύ 1990 και 2100, αλλά η εκτίμηση λαμβάνει υπόψη της μόνο την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας εξ αιτίας των γνωστών εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου.

"Αυτές οι θετικές ανατροφοδοτήσεις δεν ήταν γνωστές τότε. Δεν είχαν καμία ιδέα για το πόσο θα πρόσθεταν στην παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας", αναφέρει ο Δρ Viner.

Η δυτική Σιβηρία θερμαίνεται γρηγορότερα από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, δοκιμάζοντας μια άνοδο κάπου 3 βαθμών Κελσίου κατά τα προηγούμενα 40 έτη. Οι επιστήμονες ανησυχούν ιδιαίτερα για το μόνιμο στρώμα του πάγου, επειδή καθώς ξεπαγώνει, αποκαλύπτει ένα γυμνό έδαφος που θερμαίνεται γρηγορότερα από τον πάγο και το χιόνι, και έτσι επιταχύνει το ρυθμό με τον οποίο ο μόνιμος πάγος ξεπαγώνει.

Στα έλη με την τύρφη της Σιβηρίας υπήρχε μεθάνιο από τότε που διαμορφώθηκαν, στο τέλος της τελευταίας εποχής του πάγου, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του αερίου είχε παγιδευτεί στα μόνιμα στρώματα του πάγου. Σύμφωνα με τον υδρολόγο Larry Smith του πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες, το έλος με την τύρφη στη δυτική Σιβηρία θα μπορούσε να διατηρεί κάπου 70 δισεκατομμύρια τόνους μεθανίου, δηλαδή το ένα τέταρτο όλου του μεθανίου που αποθηκεύτηκε στο έδαφος σε όλο τον κόσμο.

Το μόνιμο στρώμα του πάγου είναι πιθανό να χρειαστεί πολλές δεκαετίες μέχρι να διαφύγει, έτσι το μεθάνιο που είναι κλεισμένο μέσα του δεν θα απελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα αμέσως, εξηγεί ο Stephen Sitch, ένας επιστήμονας του κλίματος στο Hadley Centre Met Office στο Έξετερ της Αγγλίας.

Αλλά οι υπολογισμοί από τον Δρ Sitch και τους συναδέλφους του δείχνουν ότι ακόμα κι αν το μεθάνιο διαρρεύσει από το μόνιμο στρώμα του πάγου, τα επόμενα 100 χρόνια, θα πρόσθετε περίπου 700 εκατομμύρια τόνους άνθρακα στην ατμόσφαιρα για κάθε χρόνο, κατά προσέγγιση το ίδιο ποσό που αποδεσμεύεται ετησίως από τους παγκόσμιους υγρότοπους και τη γεωργία.

Η απελευθέρωση αυτή θα διπλασίαζε τα ατμοσφαιρικά επίπεδα του αερίου, οδηγώντας έτσι σε μια αύξηση κατά 10% - 25% στην παγκόσμια θερμοκρασία, λέει ο ίδιος.

Ο Tony Juniper, διευθυντής των Φίλων της Γης, είπε ότι η ανακάλυψη ήταν ένα ακόμα σκληρό μήνυμα στους πολιτικούς για συντονισμένες ενέργειες στην αλλαγή του κλίματος. "Ξέραμε ότι σε κάποιο σημείο θα παίρναμε αυτές τις ανατροφοδοτήσεις, που επιδεινώνουν την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, αλλά το φαινόμενο της τήξης των πάγων της Σιβηρίας μπορεί να οδηγήσει σε μια τεράστια ελευθέρωση των αερίων του θερμοκηπίου.

Γιατί ξέρουμε ότι αν λιώσει το μόνιμο στρώμα του πάγου τότε το μεθάνιο, από αυτές τις περιοχές της Σιβηρίας, θα οξειδωθεί σε διοξείδιο του άνθρακα και θα ελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα. Έτσι δημιουργείται μια αλυσιδωτή άνοδος της θερμοκρασίας χωρίς τέλος.

"Εάν δεν λάβουμε άμεσα μέτρα πολύ σύντομα, θα έχουμε ένα ανεξέλεγκτη φαινόμενο, όπου η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου θα είναι πέρα από τον έλεγχό μας και θα οδηγήσει σε μια κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική ερήμωση σε παγκόσμιο επίπεδο", προειδοποίησε. "Υπάρχει ακόμα χρόνος για να ληφθούν μέτρα, αλλά όχι πολύς.

Σε τοπικό επίπεδο θα αλλάξει εντελώς το κλίμα της περιοχής και αυτό εννοείται ότι θα επηρεάζει τόσο την πανίδα και την χλωρίδα όσο και τις ανθρώπινες κοινωνίες. Ήδη πριν από 4 χρόνια η πόλη Λενσκ στην Ανατολική Σιβηρία πνίγηκε γιατί οι επεμβάσεις των ανθρώπων δεν κατάφεραν να συγκρατήσουν τα νερά του ποταμού Λένα. Όσο οι πάγοι λιώνουν τόσο τα ποτάμια πλημμυρίζουν και πνίγουν καλλιέργειες, τις πόλεις και ό,τι συναντούν στο διάβα τους.

Αυτά βέβαια μέχρι να στερέψουν -διότι δεν θα υπάρχουν πια πάγοι να τα τροφοδοτούν, τουλάχιστον το καλοκαίρι- και να γίνουν χείμαρροι ή ξεροπόταμοι με τις αναμενόμενες τραγικές συνέπειες για την οικονομία, το κλίμα και τελικά τη συνέχιση της ζωής στις περιοχές που περνούσαν. Κι αυτό αφορά όλο τον πλανήτη. Για παράδειγμα, όπως υποστηρίζει ο καθηγητής Syed Iqbal Hosnain, τoυ πανεπιστημίου της Καλκούτα: «Όταν εξαφανιστούν οι παγετώνες του Νεπάλ, η ροή των ποταμών που τροφοδοτούν τον ποταμό Γάγγη θα μειωθεί κατά 90%.»

Το Μάιο αυτού του έτους, μια άλλη ομάδα ερευνητών ανέφερε σημάδια ότι η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας κατέστρεφε το μόνιμο στρώμα του πάγου. Ο Katey Walter του πανεπιστημίου της Αλάσκας στο Fairbanks, είπε σε μια συνεδρίαση του Arctic Research Consortium των ΗΠΑ ότι η ομάδα της είχε βρει σημεία με μεθάνιο στην ανατολική Σιβηρία. Στις ζώνες αυτές, το μεθάνιο έφευγε από την επιφάνεια του μόνιμου στρώματος τόσο γρήγορα. που εμπόδιζε την επιφάνεια από το να παγώσει.

Και τον περασμένο μήνα μερικές χώρες, από αυτούς που μολύνουν περισσότερο την ατμόσφαιρα σε παγκόσμιο επίπεδο (ΗΠΑ, Αυστραλία, Κίνα κλπ), ανήγγειλαν μια συνεργασία για τον περιορισμό των αερίων του θερμοκηπίου με τη χρήση νέων τεχνολογιών. Αυτή η συνεργασία θεωρήθηκε από τις ευρωπαϊκές χώρες σαν μια συνθήκη ενάντια στο πρωτόκολλο του Κιότου.

Επίσης, τον Ιούλιο ανακοινώθηκε ότι με τη βοήθεια δορυφορικών συσκευών γεωγραφικού προσδιορισμού της θέσης (GPS), βρέθηκε ότι ένας παγετώνας στη Γροιλανδία κινείται ταχύτατα, σχεδόν 14 χιλιόμετρα ανά έτος, γεγονός που επιβεβαιώνει τις προβλέψεις των επιστημόνων για επιδείνωση των επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών στην Ανατολική Ακτή της Γροιλανδίας.

Όπως προέκυψε ο παγετώνας Kangerdlugssuaq στην Ανατολική Ακτή της Γροιλανδίας είναι ένας από τους ταχύτερα μετακινούμενους παγετώνες στον κόσμο, αφού κινείται με ταχύτητα σχεδόν 14 χιλιομέτρων ανά έτος.

Τα αποτελέσματα αυτά συγκρίθηκαν με δορυφορικές μετρήσεις του 1988, οι οποίες έδειχναν ότι μετακινούνταν με ταχύτητα 5 χιλιόμετρα ανά έτος. Επιπλέον, ο παγετώνας Kangerdlugs-suaq, απροσδόκητα υποχώρησε κατά 5 χιλιόμετρα από το 2001, έπειτα από 40 χρόνια σταθερότητας. Παγετώνες, όπως ο Kangerdlugssuaq, μεταφέρουν πάγο από την καρδιά του καλύμματος πάγου της Γροιλανδίας στον ωκεανό με αποτέλεσμα να αυξάνεται η στάθμη της επιφάνειας της θάλασσας.

Είναι γνωστό ότι ο παγετώνας Kangerdlugssuaq μεταφέρει το 4% του πάγου από το συνολικό κάλυμμα πάγου της Γροιλανδίας. Σαν αποτέλεσμα, πολλές από τις αλλαγές στην ταχύτητα αυτών των παγετώνων, θα έχουν τρομακτικές συνέπειες όσον αφορά στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Και σε περίπτωση που η μέση θερμοκρασία της Γροιλανδίας ανέβει κατά 3 βαθμούς Kελσίου αναμένεται να λιώσει εντελώς το κάλυμμα πάγου της Γροιλανδίας.

Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας

Επίσης, θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η στάθμη της θάλασσας δεν είναι δυνατόν να ανέβει από την τήξη των παγετώνων που ήδη επιπλέουν στην επιφάνειά της γιατί, σύμφωνα με τους νόμους της Φυσικής, ο πάγος καταλαμβάνει μεγαλύτερο όγκο απ' ό,τι το νερό. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τα τεράστια παγόβουνα Larsen A και Larsen B που αποκόπηκαν από την Ανταρκτική το 1995 και το 2002 αντίστοιχα, δεν θα ενισχύσουν το συγκεκριμένο φαινόμενο γιατί δεν βρίσκονταν πάνω στη στεριά του Νοτίου Πόλου αλλά επέπλεαν γύρω του. Ούτε η εξαφάνιση της Αρκτικής -που προβλέπεται γύρω στο 2100- θα βοηθήσει στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας για τους ίδιους λόγους.

Αντίθετα, τα νερά όλων των πάγων που βρίσκονται πάνω σε στεριά -και δεν είναι λίγοι- μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Το Κιλιμάντζαρο έχασε πάνω από 82% του παγοκαλύμματός του τις τελευταίες δεκαετίες, τα παγόβουνα στο Ρόκι Μάουντεν των ΗΠΑ από 150 είναι πια λιγότερα από 50, οι πάγοι των Άλπεων έχουν μειωθεί κατά 40% περίπου και ο παγετώνας Κουελκαγιά στο Περού χάνει 30 μέτρα κάθε χρόνο από το 1990 και μετά.

Μόνο από την τήξη των πάγων στο έδαφος της Δυτικής Ανταρκτικής αναμένεται μία άνοδος της στάθμης περίπου 5 μέτρων. Βέβαια, στην Ανταρκτική βρίσκεται το 91% των πάγων όλου του πλανήτη και αυτό δεν μπορεί να συμβεί από την μια μέρα στην άλλη. Πάντως, παρατηρήθηκε ότι τα παγετωνικά καλύμματα της στεριάς που αποκαλύφθηκαν μετά την αποκόλληση των Larsen λιώνουν 8 φορές πιο γρήγορα.

Όσο όμως λιώνουν οι πάγοι, η θερμοκρασία στη Γη θα αυξάνεται ακόμα περισσότερο γιατί ενώ οι πάγοι αντανακλούν το 80% της ηλιακής ακτινοβολίας που προσπίπτει στην επιφάνειά τους και αφήνουν το υπόλοιπο 20% να μετατρέπεται σε θερμότητα, η στεριά αντανακλά το 30% - 35% και το νερό το 6% - 10%.

Οι προβλέψεις του IPCC (Intergovermental Panel Climatic Changes) αναφέρουν άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη μεταξύ 1,4 και 5,8 βαθμών Κέλσιου μέχρι το 2100. Όμως, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας υποβοηθείται και από την υπερθέρμανση του πλανήτη γιατί όταν το νερό θερμαίνεται, διαστέλλεται άρα αυξάνεται ακόμα περισσότερο ο όγκος του. Αν ζεσταθούμε λοιπόν όσο μας υπόσχεται το IPCC, τότε οι ωκεανοί θα «ανταποκριθούν» ανάλογα.

Το πιο ύπουλο όμως μυστικό των παγετώνων είναι τα τεράστια αποθέματα μεθανίου που σήμερα βρίσκονται παγιδευμένα από το στρώμα πάγου. Το μεθάνιο είναι ένα από τα αέρια του θερμοκηπίου και μόλις απελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα θα επιταχυνθεί κατά πολύ η υπερθέρμανση του πλανήτη. Στην Σιβηρία, κάτω από τα στρώματα πάγου, υπάρχουν δισεκατομμύρια τόνοι μεθανίου το ίδιο και στο βυθό του ωκεανού αλλά εκεί προστατεύεται ακόμα από τη διαφορά θερμοκρασίας με την επιφάνειά του. Αν τα νερά ζεσταθούν από την υπερθέρμανση του πλανήτη και το λιώσιμο των παγετώνων, τότε οι ωκεανοί θα αρχίσουν να αναδίδουν μεθάνιο σε όλη την Γη.

Πηγή: Καθημερινή