Ο δέκατος πλανήτης έχει δορυφόρο

Πηγή: AP, 3 Οκτωβρίου 2005

Οι επιστήμονες που ανακάλυψαν τον δέκατο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος ανακοίνωσαν ότι ο νέος πλανήτης ή πλανητοειδής σύμφωνα με ορισμένους έχει τον δικό του δορυφόρο.

Οι αστρονόμοι -κατά τη διάρκεια παρατήρησης του πλανητοειδούς- παρατήρησαν ένα αντικείμενο να περιφέρεται γύρω του και εξαιτίας της κίνησής του, συμπέραναν ότι πρόκειται για δορυφόρο.

Αν η παρατήρηση τους είναι σωστή, τότε θεωρείται βέβαιο ότι πρόκειται για το πιο απομακρυσμένο αντικείμενο του ηλιακού μας συστήματος.

Όπως είναι γνωστό τον περασμένο Ιούλιο, ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον οι Michael Brown του Tεχνολογικού Iνστιτούτου της Kαλιφόρνιας, ανακοίνωσε την ανακάλυψη ενός παγωμένου και βραχώδους αντικειμένου, που ονομάστηκε 2003 ανεπίσημα UB313, λίγο μεγαλύτερου από τον Πλούτωνα, σε απόσταση δύο φορές την απόσταση Πλούτωνα - Ήλιου. Ή αλλιώς απέχει από μας μια απόσταση όση 97 φορές την απόσταση Γης-Ήλιου γι' αυτό και η θερμοκρασία του είναι κοντά στο απόλυτο μηδέν. Ο ήλιος δε από τον νέο αντικείμενο φαίνεται σαν την κεφαλή μιας καρφίτσας.

Η επιστημονική ομάδα χαρακτήρισε το αντικείμενο πλανήτη και του έδωσε το όνομα Zίνα (ή Ξένη στα ελληνικά), από την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά. Έτσι, ήταν αναμενόμενο ο δορυφόρος του πλανήτη αυτού να ονομαστεί Γαβριέλα, όπως η συνοδοιπόρος της πολεμίστριας στη μικρή οθόνη. Η ύπαρξη δορυφόρου γύρω από τον πλανήτη Zίνα θα βοηθήσει στον προσδιορισμό της μάζας του. Γιατί όσο πιο γρήγορα περιστρέφεται ο δορυφόρος γύρω από τον πλανήτη, τόσο βαρύτερος πρέπει να είναι.

Σύμφωνα με μια νέα μελέτη Γερμανών επιστημόνων που δημοσιεύθηκε στο Nature, το αντικείμενο 2003-UB313 έχει διάμετρο γύρω στα 3.000 χλμ. έναντι 2.300 χλμ. του μικρότερου πλανήτη του ηλιακού συστήματος, δηλαδή του Πλούτωνα.

Αλλά η διαπίστωση ότι το αντικείμενο που ανακαλύφθηκε στην άκρη του ηλιακού μας συστήματος είναι κατά 700 χιλιόμετρα μεγαλύτερο σε διάμετρο από τον ένατο πλανήτη, τον Πλούτωνα, δημιουργεί νέα δεδομένα για τον αριθμό των πλανητών. Είναι δηλαδή 10 τώρα οι πλανήτες αν προσθέσουμε και τον καινούργιο ή πρέπει να αφαιρέσουμε τον Πλούτωνα και να μείνουν 8 θεωρώντας και τον Πλούτωνα πλανητοειδή.

Το 2003-UB313 βρίσκεται σε απόσταση 15 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη Γη, μακριά αλλά εντός της ζώνης Kuiper, έναν δακτύλιο γεμάτο πάγο και βράχους που αποτελεί το μεγαλύτερο καταφύγιο κομητών.

Η Διεθνής Αστρονομική Ένωση (ΙΑU) που αποφασίζει για τις ταξινομήσεις των πλανητών, συζητά για το μέλλον τόσο του 2003-UB313 όσο και του Πλούτωνα. Αγνωστο παραμένει όμως πότε θα ξεκαθαρίσει το εάν το ηλιακό μας σύστημα έχει οκτώ ή δέκα πλανήτες.

Νέες μετρήσεις

Το παγωμένο σώμα που ανακαλύφθηκε στη μεθόριο του Ηλιακού Συστήματος είναι λίγο μεγαλύτερο από τον Πλούτωνα, τον μικρότερο αποδεκτό πλανήτη του Ηλιακού Συστήματος. Αυτό δε το επιβεβαιώνει και το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Η Ζίνα, όπως είναι γνωστό το σώμα, είναι επίσης εκτυφλωτικά άσπρη, σαν άσπιλο χιόνι.

Νέες εκτιμήσεις με το Hubble - που έχουν μικρότερο περιθώριο σφάλματος - δείχνουν ότι η Ζίνα έχει διάμετρο 2.400 χιλιόμετρα, συν ή πλην 100 χιλιόμετρα. Παλιά πίστευαν οι αστρονόμοι ότι η Ζίνα -ή 2003 UB313, όπως είναι η επίσημη ονομασία του- ήταν πολύ μεγαλύτερο, έως και 30% μεγαλύτερο από τον Πλούτωνα, που έχει διάμετρο 2.290 χιλιόμετρα.

Επίσης, το γεγονός όμως ότι το σώμα ανακλά τόσο πολύ ηλιακό φως ενώ είναι τόσο μικρό σημαίνει ότι είναι εξαιρετικά ανακλαστικό -ανακλά το 86% του ηλιακού φωτός που πέφτει πάνω του, περίπου όσο και το παρθένο χιόνι. Το μόνο σώμα του Ηλιακού Συστήματος που ανακλά περισσότερο φως είναι ο κάτασπρος δορυφόρος του Κρόνου Εγκέλαδος.

Όπως και ο Πλούτωνας, η Ζίνα είναι πιθανότατα καλυμμένη από παγωμένο μεθάνιο. Το γεγονός ότι το μεθάνιο δεν έχει βρωμίσει από μετεωρίτες και άλλα σωματίδια σημαίνει ότι η κάτασπρη επιφάνειά του ανανεώνεται συνεχώς. Ο μηχανισμός ανανέωσης παραμένει ένα μυστήριο, αν και δεν αποκλείεται ότι στον δέκατο πλανήτη εκδηλώνονται περιοδικά χιονοπτώσεις μεθανίου.

Η διεθνής αστρονομική κοινότητα φαίνεται να μη συμφωνεί με τον χαρακτηρισμό σαν τον 10ο πλανήτη, γιατί το αντικείμενο 2003 UB313 ήταν ένα από τα 9.252 νέα μέλη του ηλιακού συστήματος που παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2003.  Ενώ τα γνωστά αντικείμενα που περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο σήμερα είναι 550.000 και ο αριθμός αυτός αυξάνεται με πολύ ταχείς ρυθμούς, αφού με τα σύγχρονα τηλεσκόπια κάθε χρόνο ανακαλύπτονται όλο και καινούργια.

Υπάρχει μια χρόνια διαμάχη για το αν ένα μεγάλο αντικείμενο της ζώνης Kuiper είναι ή όχι πλανήτης. Η μία αιτία ξεκινά από το γεγονός ότι σήμερα δεν υπάρχει σαφής ορισμός για το τι είναι πλανήτης. Οι αστρονόμοι όμως γνωρίζουν καλά μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά των πλανητών του ηλιακού μας συστήματος. Το βασικότερο ίσως είναι το γεγονός ότι οι οκτώ πλανήτες που ήταν γνωστοί ως το τέλος του 19ου αιώνα περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο σε τροχιές που απέχουν πολύ μεταξύ τους. Ο λόγος είναι ότι κάθε πλανήτης «σάρωσε» την περιοχή γύρω του, είτε ενσωματώνοντας τα υπόλοιπα μικρότερα σώματα είτε εκτοξεύοντάς τα σε μεγάλες αποστάσεις. Αντίθετα, στις περιοχές που έτυχε να μη δημιουργηθεί πλανήτης παρέμειναν όλα τα μικρότερα σώματα που είχαν δημιουργηθεί στα πρώτα στάδια του ηλιακού συστήματος. Στο ηλιακό σύστημα υπάρχουν δύο τέτοιες περιοχές με πολλά μικρά σώματα: η ζώνη των αστεροειδών, μεταξύ Άρη και Δία, και η ζώνη Kuiper, πέρα από τον Ποσειδώνα.

Επίσης, η έλλειψη καθαρών κριτηρίων δημιουργεί προβλήματα. Για παράδειγμα, το κριτήριο της μάζας πιθανώς θα απέκλειε πλανήτες που συνήθως θεωρούμε τέτοιους, ενώ η ύπαρξη δορυφόρου δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση του Ερμή και της Αφροδίτης.

Η ομοιότητα των χαρακτηριστικών του αντικειμένου Ξένη με αυτά του Πλούτωνα επιτρέπει σε επιστήμονες σαν τον Michael Brown να θέλουν να τη καταχωρίσουν ως πλανήτη.

Αλλά, όπως είπαμε πιο πάνω, υπάρχει μεγάλος αριθμός αστρονόμων που υποστηρίζουν ότι ο Πλούτωνας θα πρέπει να βγει από τη λίστα των πλανητών και να μπει στη λίστα των σωμάτων που βρίσκονται στη ζώνη Kuiper. Πρόκειται για μια περιοχή πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα, όπου συγκεντρώνονται αστεροειδείς και τεράστια κομμάτια πάγου. Ο Πλούτωνας και η Ξένη δεν είναι πλανήτες, σύμφωνα με αυτούς τους αστρονόμους, γιατί μπορεί να έχουν δορυφόρους αλλά δεν είναι τα μόνα σώματα που διαθέτουν. Πρόσφατα ανακαλύφτηκαν αστεροειδείς που διαθέτουν άλλους αστεροειδείς ως δορυφόρους, έτσι σύμφωνα με αυτούς τους αστρονόμους αν ένας μεγάλος παγωμένος βράχος διαθέτει κάποιο σώμα-δορυφόρο δεν σημαίνει ότι πρέπει και να θεωρείται ως πλανήτης.

Υπάρχει όμως και η τρίτη άποψη. Δηλαδή να θεωρήσουμε τον Πλούτωνα και την Ξένη σαν "μικρούς πλανήτες". Γι αυτό πρέπει να γίνει νέα κατηγοριοποίηση των πλανητών. Για παράδειγμα για να θεωρείται ένα διαστημικό σώμα ως πλανήτης, θα πρέπει να έχει διάμετρο μεγαλύτερη από 2.000 χλμ. Σε αυτή την περίπτωση ο Πλούτωνας, με διάμετρο περίπου 2.500 χλμ., παίρνει το χρίσμα έστω και του μικρού πλανήτη. Επίσης, θα πρέπει να υπάρξει διαχωρισμός και ανάμεσα στους βραχώδεις και στους αέριους πλανήτες.

Οι συζητήσεις στην επιστημονική κοινότητα συνεχίζονται και σύντομα αναμένεται να δοθεί λύση στο πρόβλημα με την οριστικοποίηση του τι πρέπει να διαθέτει ένα διαστημικό σώμα για να μπορεί να αναφέρεται ως πλανήτης.