Η εκδίκηση της Γαίας
Η Γη είναι σε μια κατάσταση χωρίς επιστροφή πια προειδοποιεί τώρα ο James Lovelock

Πηγή: The Independent, 20 Ιανουαρίου 2006

Ο κόσμος έχει περάσει ήδη το σημείο χωρίς επιστροφής για την αλλαγή του κλίματος και ο πολιτισμός όπως τον ξέρουμε είναι τώρα απίθανο να επιζήσει, σύμφωνα με τον διάσημο γκουρού του περιβάλλοντος James Lovelock, του επιστήμονα που πριν από περίπου 30 χρόνια ανέπτυξε τη θεωρία της Γαίας. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή ο πλανήτης μας συμπεριφέρεται ακριβώς όπως ένας ζωντανός οργανισμός και για την ακρίβεια ένας υπεροργανισμός που έχει την ικανότητα να ρυθμίζεται μόνος του περιβαλλοντικά με ανάλογο τρόπο που όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί ρυθμίζουν τις ζωτικές λειτουργίες τους..

Σήμερα ο Lovelock που ήδη είναι 86 χρονών εκτιμώντας την υπάρχουσα κατάσταση, προειδοποιεί ότι αυτός ακριβώς ο μηχανισμός που διατήρησε το φυσικό περιβάλλον κατάλληλο για ζωή στρέφεται εναντίον μας, εξαιτίας των καταχρήσεων της ανθρωπότητας. Όπως αναφέρει, η αλλαγή του κλίματος είναι μη αναστρέψιμη και η ζωή στη Γη δεν θα είναι ποτέ όπως πριν.

Με μια βαθιά απαισιόδοξη νέα αξιολόγηση ο καθηγητής Lovelock γράφει στο νέο βιβλίο του, ότι οι προσπάθειες για να αντιμετωπιστεί η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου δεν μπορούν να πετύχουν, και ότι, στην πραγματικότητα, είναι ήδη πάρα πολύ αργά.

Ο κόσμος και η ανθρώπινη κοινότητα αντιμετωπίζουν την καταστροφή σε μια χειρότερη έκταση, και σε ένα πιο γρήγορο χρονοδιάγραμμα, από αυτή που σχεδόν ο καθένας έχει σκεφτεί, πιστεύει ο ίδιος. Και γράφει: "Πριν τελειώσει αυτός ο αιώνας, δισεκατομμύρια από εμάς θα πεθάνουν, και οι λίγοι άνθρωποι που θα επιζούν θα βρίσκονται στην Αρκτική όπου το κλίμα θα παραμένει ανεκτό."

Μια τέτοια δήλωση, από τον επιστήμονα που πιστεύει ότι η Γη στο παρελθόν ισορροπούσε στα προβλήματά της, γίνεται πολύ πιο θλιβερή από τις άλλες μέχρι τώρα δηλώσεις των περιβαντολόγων. Ο καθηγητής Lovelock δέχεται ότι γίνεται ακραίος. Αλλά ως ένα άτομο που συνέλαβε πρώτος να βλέπουμε τη ζωή με ένα νέο τρόπο στη γη από την εποχή του Κάρολου Δαρβίνου, αισθάνεται ότι αυτή η ανάλυση για το τι συμβαίνει δεν του αφήνει καμία επιλογή. Πιστεύει ότι είναι ο ίδιος ο αυτο-ρυθμιζόμενος μηχανισμός της ίδιας της Γαίας - που όλο και περισσότερο γίνεται αποδεκτή από άλλους επιστήμονες, αν και αυτοί προτιμούν να τον αποκαλούν το γήινο σύστημα - που, αντίστροφα, θα εξασφαλίσει ότι η θέρμανση δεν μπορεί να εξουσιαστεί.

Κι αυτό επειδή το σύστημα της γης περιέχει μυριάδες μηχανισμούς ανατροφοδότησης, που στο παρελθόν έχουν ενεργήσει σε συμφωνία για να κρατήσουν τη γη πολύ πιο ψυχρή από ότι θα ήταν. Τώρα, εντούτοις, θα ενισχύσουν τη θέρμανση που προκαλείται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες όπως οι μεταφορές και οι βιομηχανίες μέσω των τεράστιων εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, όπως είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO2).

Αυτό σημαίνει ότι οι επιβλαβείς συνέπειες των ανθρώπινων δραστηριοτήτων - που καταστρέφουν το αρχαίο ρυθμιστικό σύστημα του πλανήτη για να μπορούμε να επιβιώνουμε - θα είναι μη γραμμικές, με άλλα λόγια πιθανά θα επιταχυνθούν ανεξέλεγκτα.

Και ονομάζει αυτό το φαινόμενο "Η εκδίκηση της Γαίας" που το εξετάζει λεπτομερώς σε ένα νέο βιβλίο με αυτό τον τίτλο, που δημοσιεύεται τον προσεχή μήνα.

Η μοναδικότητα της άποψης του Lovelock είναι ότι είναι ολιστική, παρά υπεραπλουστευτική. Αν και είναι δεσμευμένος υποστηρικτής της τρέχουσας έρευνας για την αλλαγή του κλίματος, ειδικά στο κέντρο Hadley της Μεγάλης Βρετανίας, δεν εξετάζει τις μεμονωμένες απόψεις για το πώς συμπεριφέρεται το κλίμα, όπως κάνουν άλλοι επιστήμονες αναπόφευκτα.

Ο καθηγητής Lovelock, που συνέλαβε την ιδέα της Γαίας στη δεκαετία του '70 - ενώ εξέταζε την πιθανότητα της ζωής πάνω στον Άρη για λογαριασμό της NASA, έχει προειδοποιήσει για τους κινδύνους της αλλαγής του κλίματος και το ξεκίνησε πριν σχεδόν 20 χρόνια.

Ήταν ένας μέσα σε μια επίλεκτη ομάδα επιστημόνων που έκαναν την πρώτη επίσημη ενημέρωση για την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας στο γραφείο της Θάτσερ τον Απρίλιο του 1989.

Οι ανησυχίες του αυξάνονται σταθερά από τότε, δεδομένου ότι τα στοιχεία για τη θέρμανση του κλίματος έχουν γίνει επικίνδυνα. Παραδείγματος χάριν, ήταν ένας από τους πολλούς επιστήμονες που προειδοποίησαν τον περασμένο Σεπτέμβριο ότι ο πάγος που καλύπτει τον αρκτικό ωκεανό λειώνει τώρα τόσο γρήγορα, που το 2005 έφθασε σε ένα ιστορικό χαμηλό σημείο.

Όμως η τήξη των πάγων θα έχει ακόμη μεγαλύτερες συνέπειες, αφού όταν οι πάγοι εξαφανιστούν οι σκοτεινοί ωκεανοί θα απορροφούν τη θερμότητα του ήλιου, ενώ σήμερα οι παγωμένες επιφάνειες ανακλούν το 90% αυτής της θερμότητας στο διάστημα. Έτσι, ο πλανήτης θα γίνει ακόμη πιο ζεστός. Αυτό αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς ένας μηχανισμός που λειτουργούσε εξισορροπητικά για τη Γη, σήμερα, στρέφεται πλέον εναντίον της.

Δύο έτη πριν προκάλεσε μια σημαντική διαμάχη με ένα άρθρο καλώντας τους οικολόγους να μειώσουν τις μακροχρόνιες αντιθέσεις τους στην πυρηνική ενέργεια, η οποία δεν παράγει αέρια θερμοκηπίων όπως οι συμβατικοί σταθμοί παραγωγής του ηλεκτρικού ρεύματος.

Η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας προχωρεί τόσο γρήγορα που μόνο μια σημαντική επέκταση της πυρηνικής ενέργειας θα μπορούσε να τη θέσει υπό έλεγχο, έλεγε. Το μεγαλύτερο μέρος των οικολόγων απέρριψε την έκκληση του, και ακόμα το κάνει.

Τώρα οι ανησυχίες του έχουν φθάσει σε σημείο ρεκόρ - και έχουν μια νέα έμφαση. Αυτός αντί να μιλάει για την αλλαγή του κλίματος, καλεί τις κυβερνήσεις στη Μεγάλη Βρετανία και αλλού να αρχίσουν μεγάλης κλίμακας προετοιμασίες για την επιβίωση, που τις βλέπει τώρα σαν αναπόφευκτες - με τη φράση του "μια κόλαση του κλίματος", γιατί πιθανά στην Ευρώπη θα έχουμε άνοδο της θερμοκρασίας μέχρι και 8 βαθμούς από ό,τι είναι σήμερα.

Σαν συμπέρασμα στο βιβλίο του, γράφει: "Τι πρέπει να κάνει μια λογική ευρωπαϊκή κυβέρνηση τώρα; Νομίζω ότι έχουμε λίγες επιλογές αλλά πρέπει να προετοιμαστούμε για το χειρότερο, και να υποθέσουμε ότι έχουμε περάσει ήδη το κατώτατο όριο."

Και συνεχίζει: "Θα πρέπει κάτι να κάνουμε για να επιζήσουμε, αλλά δυστυχώς δεν μπορώ να βλέπω τις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Κίνα και την Ινδία να μην κάνουν τίποτα, ενώ είναι οι κύριες πηγές των εκπομπών του CO2. Το χειρότερο έρχεται..."

"Εμείς πρέπει να λάβουμε υπόψη τον τρομερό ρυθμό αλλαγής και να συνειδητοποιήσουμε πώς μας μένει λίγος χρόνος για να ενεργήσουμε". Θεωρεί ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να προγραμματίσουν ώστε να εξασφαλίσουν προμήθειες ενέργειας και τροφίμων στο παγκόσμιο θερμοκήπιο, και να πάρουν μέτρα στην αναμενόμενη άνοδο στις στάθμες της θάλασσας.

Οι προβλέψεις του απλά βασίζονται στην αναπόφευκτη φύση του συστήματος της Γαίας. "Αν στον Άρη, που είναι ένας νεκρός πλανήτης, διπλασιάζαμε το διοξείδιο του άνθρακα, θα μπορούσαμε να προβλέψουμε με ακρίβεια πόσο θα ανέβαινε η θερμοκρασία του. Στη γη δεν μπορούμε να το κάνουμε επειδή με την άνοδο της θερμοκρασίας ο βιόκοσμος, το σύνολο των μορφών της ζωής, αντιδρά. Καθώς συντελείται η άνοδος της θερμοκρασίας, όλα αλλάζουν. Και στην παρούσα στιγμή, το σύστημα ενισχύει τις αλλαγές".

"Έτσι, το πρόβλημά μας είναι πως ότι κάνουμε, όπως είναι η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα, η εκχέρσωση της γης, η καταστροφή των δασών, οι εντατικές καλλιέργειες, όλα αυτά δεν προκαλούν μια γραμμική, αλλά μια γεωμετρική αύξηση της θερμοκρασίας".

"Είναι σαν να βρισκόμαστε σε ένα σκάφος αναψυχής στους καταρράκτες του Νιαγάρα. Όλα πηγαίνουν καλά όσο λειτουργούν οι μηχανές, αλλά αν σταματήσουν τότε οδηγούμαστε προς τους καταρράκτες όλο και πιο γρήγορα και δεν υπάρχει καμιά ελπίδα σωτηρίας", καταλήγει.

Ο Lovelock εφιστά την προσοχή σε μια πτυχή  της απειλής της ανόδου της θερμοκρασίας ειδικότερα, που είναι ότι η αναμενόμενη άνοδος της θερμοκρασίας συγκρατείται αυτήν την περίοδο τεχνητά από ένα παγκόσμιο αερόλυμα - ένα στρώμα σκόνης στην ατμόσφαιρα γύρω από το βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη - που είναι προϊόν της παγκόσμιας βιομηχανίας.

Αυτό το στρώμα μας προστατεύει από κάποιες ακτινοβολίες του ήλιου, ένα φαινόμενο που είναι γνωστό σαν "παγκόσμια εξασθένιση" και κρατά πιθανά την παγκόσμια θερμοκρασία κάτω αρκετούς βαθμούς. Αλλά με μια βιομηχανική μείωση της παραγωγής, το αερόλυμα θα μπορούσε να μειωθεί στην ατμόσφαιρα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, και η παγκόσμια θερμοκρασία θα μπορούσε να αυξηθεί απότομα προς τα πάνω.

Μια από τις πιο εντυπωσιακές ιδέες στο βιβλίο του είναι "ενός τουριστικού οδηγού για τους επιζώντες της παγκόσμιας θέρμανσης", που θα στοχεύουν στους ανθρώπους που θα αγωνίζονταν ακόμα να ζήσουν μετά από μια συνολική κοινωνική κατάρρευση.

Ένα γραπτό, κι όχι σε ηλεκτρονική μορφή, αλλά "σε ανθεκτικό χαρτί με εκτύπωση μακράς διαρκείας", θα περιείχε τη βασική συσσωρευμένη επιστημονική γνώση της ανθρωπότητας, ένα μεγάλο μέρος από όλη αυτή που αποκτήθηκε από μας μέχρι τώρα μετά από μια σκληρή προσπάθεια - όπως η θέση μας στο ηλιακό σύστημα, ή το γεγονός ότι τα βακτηρίδια και οι ιοί προκαλούν τις μολυσματικές ασθένειες.

Η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, που προκαλείται κυρίως από τις μεγάλης κλίμακας εκπομπές των βιομηχανικών αερίων όπως το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), είναι σχεδόν βεβαίως η μέγιστη απειλή που έχει αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα μέχρι τώρα, επειδή βάζει ένα ζήτημα πάνω στην ίδια την ικανότητα μας να υπάρχουμε πάνω στη γη.

Κατά τη διάρκεια των ερχόμενων δεκαετιών η μεγάλη άνοδος της θερμοκρασίας σημαίνει ότι η γεωργία μπορεί να μην εφαρμόζεται σε τεράστιες περιοχές του κόσμου,  όπου οι άνθρωποι είναι ήδη φτωχοί και πεινούν. Ενώ δεν θα υπάρχει παροχή πόσιμου νερού για εκατομμύρια ή ακόμα και για δισεκατομμύρια ανθρώπους. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα καταστρέψει τις παράκτιες περιοχές σε χώρες όπως το Μπαγκλαντές, σε πόλεις της Μεσογείου κλπ.

Οι αμέτρητοι περιβαλλοντικοί πρόσφυγες θα καταστρέψουν την ικανότητα οποιασδήποτε υπηρεσίας ή χώρας να τους αντιμετωπίσουν, ενώ η σύγχρονη αστική υποδομή θα αντιμετωπίσει την ερήμωση από τα ισχυρά ακραία καιρικά γεγονότα, όπως ο τυφώνας Κατρίνα που χτύπησε τη Νέα Ορλεάνη το περασμένο καλοκαίρι.

Η διεθνής κοινότητα δέχεται την πραγματικότητα της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας, που υποστηρίζεται από τη Διακυβερνητική Επιτροπή των Η.Ε για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC). Στην τελευταία έκθεσή του, το 2001, η IPCC είπε ότι οι παγκόσμιες μέσες θερμοκρασίες είναι πιθανό να αυξηθούν μέχρι και 5,8 βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2100. Στα υψηλά γεωγραφικά πλάτη, όπως η Μεγάλη Βρετανία, η άνοδος είναι πιθανό να είναι πολύ υψηλότερη, ίσως και 8 βαθμούς. Η θέρμανση φαίνεται να προχωρά γρηγορότερα από το αναμενόμενο και στην επόμενη έκθεση της IPCC, το 2007, το χρονοδιάγραμμα μπορεί να γίνεται πιο στενό. Παραμένει ακόμα μια υπόθεση ότι η αλλαγή του κλίματος είναι ελέγξιμη, εάν οι εκπομπές του CO2 μπορούν να συγκρατηθούν.

Ο Lovelock εξηγεί "Είμαι συνήθως χαρούμενος άνθρωπος, γι αυτό και δεν νιώθω καλά όταν γράφω βιβλία που προβλέπουν τη συντέλεια του κόσμου. Όμως, δεν βλέπω κάποια εύκολη διέξοδο". Γι αυτό και προειδοποιεί: σκεφτείτε το πάλι.