Θεωρία του νου μπορεί να βοηθήσει στην εξήγηση της θρησκευτικής πίστης

Πηγή: New Scientist - ΑΠΕ, 10 Μαρτίου 2009

Μια ομάδα νευροεπιστημόνων ισχυρίζεται ότι εντόπισε τα σημεία στον ανθρώπινο εγκέφαλο, τα οποία ελέγχουν την θρησκευτική πίστη. Παράλληλα, υποστηρίζουν πως η έρευνά τους αποδεικνύει ότι η πίστη σε μια ανώτερη δύναμη εξηγείται καθαρά βιολογικά-εξελικτικά, γιατί βοήθησε τους ανθρώπους να επιβιώσουν.

Τη στιγμή που θα είχε εξελιχθεί η αναγκαία αρχιτεκτονική του εγκεφάλου, θα μπορούσαμε να "κάνουμε" θρησκεία, δείχνει μια σάρωση του εγκεφάλου με μαγνητικό συντονισμό.

Η μελέτη, με την χρήση της κλασικής τομογραφίας μαγνητικού συντονισμού (fMRI), έγινε από το Εθνικό Ινστιτούτο Νευρολογικών Διαταραχών των ΗΠΑ, υπό τον καθηγητή Jordan Grafman και με τη συμμετοχή του ελληνικής καταγωγής ερευνητή Δημήτρη Καπογιάννη, και δημοσιεύτηκε στα "Πρακτικά" της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS).

Σύμφωνα με τους ερευνητές, η πίστη στο Θεό βρίσκεται "δικτυωμένη" βαθιά στον ανθρώπινο εγκέφαλο, ο οποίος είναι προγραμματισμένος για τις θρησκευτικές εμπειρίες, γεγονός που καθιστά την θρησκεία ένα παγκόσμιο ανθρώπινο φαινόμενο στην ιστορία. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει ένα και μοναδικό νευρωνικό "σημείο του Θεού", αλλά αρκετές περιοχές του εγκεφάλου που από κοινού σχηματίζουν τα βιολογικά θεμέλια της (όποιας) θρησκευτικής πίστης.

Οι επιστήμονες δεν συμφωνούν όλοι μεταξύ τους γενικά κατά πόσον η θρησκευτική πίστη έχει βιολογική βάση. Η νέα έρευνα υποστηρίζει ότι ο εγκέφαλος εξελίχτηκε με το πέρασμα του χρόνου να είναι ευαίσθητος σε όποια μορφή πίστης ή πεποίθησης βελτιώνει τις πιθανότητες επιβίωσης του ανθρώπου. Αν ένας πιστός μπορεί να ξεπερνά καλύτερα τις δυσκολίες της ζωής σε σχέση με έναν "άπιστο", τότε, σύμφωνα με την δαρβινική εξελικτική λογική, τα γονίδια των πιστών θα υπερισχύσουν διαχρονικά και γι' αυτό σήμερα ο εγκέφαλος είναι προγραμματισμένος να πιστεύει.

Η νέα έρευνα εντόπισε ότι, ανεξάρτητα από τις συγκεκριμένες θρησκευτικές πεποιθήσεις των ατόμων (οι 40 εθελοντές προέρχονταν από τις τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες: χριστιανισμό, ισλάμ και ιουδαϊσμό), σε όλους ενεργοποιούνται τα ίδια εγκεφαλικά κυκλώματα, όταν σκέπτονται ζητήματα σχετικά με το Θεό ή διάφορα ηθικά προβλήματα.

Αυτές οι εγκεφαλικές περιοχές βρίσκονται κυρίως στον πιο σύγχρονο και αποκλειστικά ανθρώπινο νεοφλοιό, αλλά και στο βαθύτερο και εξελικτικά πιο πρωτόγονο τμήμα του λεγόμενου "ερπετικού" εγκεφάλου, που οι άνθρωποι έχουν κοινό με τα άλλα ζώα.

Τελικά, τα μέρη του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται από την θρησκευτική πεποίθηση ήταν αυτά που χρησιμοποιούνται για πολύ πιο κοσμική, καθημερινή ερμηνεία του κόσμου και τις προθέσεις των άλλων ανθρώπων. Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο ότι αντιστοιχούν με τα μέρη του εγκεφάλου που έχουν δημιουργηθεί πρόσφατα, κάτι το οποίο φαίνεται να δίνουν περισσότερες γνώσεις στους ανθρώπους από ό τι στα άλλα ζώα.

Οι εθελοντές απάντησαν σε δηλώσεις σχετικά με το αν ο Θεός παρεμβαίνει στον κόσμο μας ή όχι, όπως και για το αν ο Θεός είναι οργισμένος. Τέλος απάντησαν σε αφηρημένες δηλώσεις αν  ο Ιησούς Χριστός είναι ο Υιός του Θεού ή αν ο Θεός υπαγορεύει τον εορτασμό του Σαββάτου ή αν θα γίνει η ανάσταση των νεκρών.

Εδώ και αρκετά χρόνια, αρκετοί νευροεπιστήμονες (όπως ο Βιλαγιανούρ Ραματσάντραν του πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας-Σαν Ντιέγκο, ο Άντριου Νιούμπεργκ του πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια και ο Μάικλ Πέρσινγκερ του Λαυρεντιανού πανεπιστημίου του Οντάριο, εφευρέτης του λεγόμενου "κράνους του Θεού", που παράγει μαγνητικά πεδία, τα οποία δημιουργούν τεχνητές υπερβατικές εμπειρίες) πασχίζουν να εντοπίσουν το "σημείο G" (God), δηλαδή του Θεού, στον εγκέφαλο.

Σύμφωνα όμως με τη νέα έρευνα, τα "δίκτυα του Θεού" στον εγκέφαλο είναι πιο διάχυτα και όχι εντοπισμένα σε μια περιοχή. "Ο εγκέφαλος είναι εγγενώς ευαίσθητος να πιστέψει σχεδόν το οτιδήποτε αν έχει λόγους (σ.σ. επιβίωσης) να το κάνει", σύμφωνα με τον καθηγητή Jordan Grafman που δηλώνει ότι ο ίδιος πιστεύει στο Θεό. Όπως τόνισε, "η θρησκεία δεν αποτελεί μια ειδική περίπτωση ενός συστήματος πεποιθήσεων, αλλά εξελίχτηκε μαζί με τις άλλες πίστεις και γνωσιακές ικανότητες του ανθρώπου".

Η νέα έρευνα έδειξε ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, σκέψεις και συζητήσεις ενεργοποιούν ουσιαστικά τα ίδια εγκεφαλικά κυκλώματα με αυτά που οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε καθημερινά για τις καθημερινές εγκόσμιες δραστηριότητες μας, την ερμηνεία του κόσμου και των προθέσεων των γύρω μας. Με άλλα λόγια, κατά τον Grafman, από τη στιγμή που εξελίχτηκε η αναγκαία αρχιτεκτονική του εγκεφάλου, ως προϊόν των γενικότερων εξελικτικών πιέσεων και των προκλήσεων της ζωής, χρησιμοποιήθηκε επίσης, ως υποπροϊόν, ώστε οι άνθρωποι να πιστεύουν και στη θρησκεία.

"Το αποτέλεσμα της έρευνας είναι μοναδικό στο να αποδεικνύει ότι συγκεκριμένα στοιχεία των θρησκευτικών πεποιθήσεων πετυχαίνονται με μεσολάβηση γνωστών εγκεφαλικών δικτύων. Συγχρόνως η έρευνα υποστηρίζει σύγχρονες ψυχολογικές θεωρίες ότι οι βασικές θρησκευτικές πεποιθήσεις οφείλονται στις εξελικτικές προσαρμοστικές γνωστικές λειτουργίες," λένε οι ερευνητές.