Ηλιακό σύστημα με τρεις νέους πλανήτες

Πηγή: Independent, 16 Αυγούστου 2006

Οι εννέα πλανήτες του ηλιακού συστήματος είναι πιθανόν να μετασχηματιστούν σε 12, με τρία νέα μέλη να προστίθενται στην αποκλειστική λέσχη των μεγάλων ουράνιων αντικειμένων που είναι σε τροχιά γύρω από τον ήλιο. Αλλά θα υποβιβάσουν τον Πλούτωνα σε μια νέα κατηγορία πλανητών μαζί με τους νέους τρεις πλανήτες.

Οι αστρονόμοι είναι έτοιμοι να ψηφίσουν μια επίσημη πρόταση για να επεκταθεί ο ορισμός των πλανητών, με σκοπό να συμπεριληφθούν σε αυτούς τουλάχιστον τρία νέα αστρονομικά αντικείμενα , που είναι γνωστά πως είναι αρκετά μεγάλα για να ονομαστούν πλανήτες.

Αυτό θα σημάνει ότι τα βιβλία της αστρονομίας θα πρέπει να ξαναγραφούν προσθέτοντας στους 9 κλασσικούς πλανήτες και τα ονόματα Δήμητρα (Ceres), Χάροντας (Charon) και 2003 UB313 ή Ζίνα όπως το ονόμασαν ήδη μερικοί αστρονόμοι.

Σε μια στιγμή θεωρήθηκε ότι ο Πλούτωνας - ο μικρότερος και ο πιο απόμακρος από τους πλανήτες - θα έφευγε από τη λέσχη των πλανητών, αλλά τώρα φαίνεται ότι αυτός καλωσορίζεται ως το πρωτότυπο μέλος μιας νέας κατηγορίας μικρότερων πλανητών, γνωστής ως 'πλουτώνιοι'  (plutons).

Η Διεθνής Αστρονομική Ένωση (IAU), που είναι ο κριτής της πλανητικής ονοματολογίας από το 1919, έχει πάρει ένα νέο ορισμό του τι είναι πλανήτης από μια ειδική επιτροπή επτά εμπειρογνωμόνων, που δτιάχτηκε πριν δύο χρόνια για να επιδικάσουν το ζήτημα. Ο Ron Ekers, ο Πρόεδρος της IAU, είπε ότι η αρχαία περιγραφή ενός πλανήτη ως το αντικείμενο εκείνο που περιπλανάται γύρω από ένα αστέρι δεν μπορεί να ισχύει πλέον σε μια εποχή με προηγμένα τηλεσκόπια.

"Η σύγχρονη επιστήμη μας δίνει πολύ περισσότερη γνώση από το απλό γεγονός ότι τα αντικείμενα που είναι σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο εμφανίζονται να κινούνται σε σχέση με το υπόβαθρο των σταθερών άστρων", λέει ο Δρ Ekers.

"Οι πρόσφατες νέες ανακαλύψεις αντικειμένων στις εξωτερικές περιοχές του ηλιακού συστήματος που έχουν μεγέθη συγκρίσιμα με - ακόμα και μεγαλύτερα από - τον Πλούτωνα. Αυτές οι ανακαλύψεις έχουν δικαίως θέσει υπό αμφιβολία την άποψη εάν πρέπει ή όχι να θεωρηθούν ως νέοι πλανήτες."

Οι τρεις νέοι πλανήτες είναι ο Χάροντας, που θεωρείται μέχρι τώρα το φεγγάρι του Πλούτωνα αλλά τώρα περιγράφεται σαν ο διπλός πλανήτης του. Ανακαλύφθηκε μόλις το 1978 κι έχει τροχιακή περίοδο 248,1 χιλιόμετρα με μέση απόσταση από τον ήλιο 5.916 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Η Δήμητρα, που  στο παρελθόν ήταν γνωστή ως αστεροειδής ή δευτερεύων πλανήτης ανακαλύφθηκε το 1801 η τροχιακή περίοδος του είναι 4.6 έτη με τη μέση απόσταση του από τον ήλιο να είναι 414 εκατομμύρια χιλιόμετρα, δηλαδή είναι ανάμεσα από τον Άρη και τον Δία. Τέλος το αντικείμενο 2003 UB313, ανακαλύφθηκε οριστικά το 2005, δεν έχει δοθεί ακόμα ένα επίσημο όνομα (αν και έχει ονομαστεί Xena ή Ζίνα ή Ξένη στα ελληνικά σύμφωνα με τον Χ. Βάρβογλη του ΑΠΘ), και που βρέθηκε μόνο πέρυσι. Το τελευταίο είναι σώμα που, σύμφωνα με παρατηρήσεις του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble, έχει διάμετρο 2.398 χιλιόμετρα ή περίπου 113 χιλιόμετρα μεγαλύτερο του Πλούτωνα με περίοδο τροχιακής περιστροφής 560 έτη, ενώ η μέση απόσταση του από τον ήλιο είναι 14.518 εκατομμύρια χιλιόμετρα.

Υπάρχουν λοιπόν τώρα οκτώ "κλασσικοί" πλανήτες, τρεις "πλουτώνιοι" - αυτοί οι πλανήτες που είναι παρόμοιοι στο μέγεθος με τον Πλούτωνα με πολύ μεγάλες ηλιακές τροχιές - και ο αστεροειδής όπως είναι η Δήμητρα.

Οι εμπειρογνώμονες που είναι στην επιτροπή καθορισμού πλανητών της IAU - που αποτελείται από αστρονόμους, ιστορικούς και συγγραφείς - κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι στο μέλλον ένας πλανήτης πρέπει να οριστεί ως εκείνο το ουράνιο σώμα, που είναι τόσο μεγάλο ώστε το βαρυτικό του πεδίο να μπορεί να διαμορφώσει μία μορφή σχεδόν σαν σφαίρα. Το αντικείμενο πρέπει επίσης να είναι σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο - ή ένα άλλο αστέρι - αλλά όχι ως δορυφόρος ενός άλλου πλανήτη, κάτι που αποκλείει το Φεγγάρι καθώς και τα μεγαλύτερα φεγγάρια άλλων πλανητών.

"Ο στόχος μας ήταν να βρούμε μια επιστημονική βάση για ένα νέο ορισμό του 'πλανήτη', και επιλέξαμε τη βαρύτητα ως καθοριστικό παράγοντα", αναφέρει ο Richard Binzel, πλανητικός επιστήμονας και μέλος της επιτροπής καθορισμού. "Η φύση αποφασίζει εάν ένα αντικείμενο είναι ή όχι ένας πλανήτης."

Με βάση το νέο ορισμό η Δήμητρα είναι πλανήτης γιατί είναι σφαιρική (με διάμετρο 952 χιλιόμετρα) και στρέφεται γύρω από τον ήλιο. Ομοίως το αντικείμενο 2003 UB313 ή Ζίνα ή Ξένη πληροί τα δύο κριτήρια. Υπήρχε μια δυσκολία όμως στο Χάροντα αν πρέπει να χαρακτηριστεί πλανήτης. Βέβαια είχε σφαιρικό σχήμα με διάμετρο 1295 χιλιόμετρα. Ήταν όμως φεγγάρι του Πλούτωνα ίδιου περίπου μεγέθους. Κανονικά δεν έπρεπε να οριστεί σαν πλανήτης. Όμως, οι επιστήμονες διέκριναν ότι το κοινό κέντρο βάρους των δύο σωμάτων (Πλούτωνα και Χάροντα) ήταν έξω από τον Πλούτωνα, είναι δηλαδή ένα διπλό σύστημα. Αφού λοιπόν ο Πλούτωνας ήταν πλανήτης είναι και ο Χάροντας.

Ο νέος ορισμός ενός πλανήτη σημαίνει ότι υπάρχει άλλη μια δωδεκάδα ή δύο δωδεκάδες άλλα γνωστά αντικείμενα στο ηλιακό σύστημα που μπορεί μια ημέρα να περιληφθούν στην πλανητική λέσχη.

Η επταμελής επιτροπή καθορισμού που συνεδρίασε στο Παρίσι στα τέλη Ιουνίου και του στις αρχές Ιουλίου 2006, καθώς και οι συστάσεις της θα πάνε τώρα στη γενική συνέλευση της IAU, που θα ψηφίσει στη συνεδρίασή της στην Πράγα αυτή η εβδομάδα. Στη συνεδρίαση της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης κάπου 3.000 αστρονόμοι και επιστήμονες από άλλα πεδία συναντώνται με βασικό ερώτημα προς απάντηση "Τι είναι πλανήτης;".

Ο καθηγητής Owen Gingrich, ο πρόεδρος της επιτροπής, είπε ότι οι συζητήσεις ήταν μακροχρόνιες και σκληρές, αλλά στο τέλος επιτεύχθηκε μια συναίνεση για τον ορισμό.

Το ζήτημα αυτό ήρθε στην επιφάνεια αφότου ανακαλύφθηκε ότι το αντικείμενο UB313 ήταν μεγαλύτερο από τον Πλούτωνα, ο οποίος ανακαλύφθηκε το 1930 και ονομάστηκε πλανήτης μόνο και μόνο επειδή ήταν αρχικά πιθανά τόσο μεγάλος όσο η Γη. 

Υπάρχει όμως και η άποψη ότι πρέπει να ξανα-ταξινομηθεί ο Πλούτωνας. Μια άποψη είναι να ονομαστεί "παγωμένος νάνος πλανήτης". Θα είναι έτσι μια νέα υποκατηγορία της οικογένειας των πλανητών κι όχι αστεροειδής. 

Κάποιοι άλλοι αστρονόμοι πιστεύουν ότι μπορεί ο νέος ορισμός του πλανήτη να προσφέρει κάλυψη και σε άλλα αντικείμενα μικρότερα του Πλούτωνα, όπως για παράδειγμα της Σέντνας και του Quaoar.