Ποιά ήταν πραγματικά η αιτία αφανισμού των δεινόσαυρων;

Πηγή: Ιndependent, 23 Ιουλίου 2008

Οι δεινόσαυροι είναι ίσως τα πιο επιτυχημένη πλάσματα που έχουν ζήσει ποτέ στη Γη. Κυριάρχησαν στη Μεσοζωϊκή Εποχή επί 100 εκατομμύρια χρόνια, και προφανώς είχαν λύσει το πρόβλημα του πώς να επιβιώνουν πάνω στον αφιλόξενο πλανήτη μας.

Αλλά τι ήταν αυτό που προκάλεσε μια τέτοια επιτυχημένη ομάδα ζώων, περίπου πριν 65 εκατομμύρια χρόνια, στο τέλος της Κρητιδικής περιόδου, ξαφνικά να αφανιστούν;

Οι δεινόσαυροι ήταν το θύμα της τελευταίας μαζικής εξαφάνισης πριν 65 εκατομμύρια χρόνια

Ο διάλογος για το τι είδους κολοσσιαίο γεγονός αντιμετώπισε το κυρίαρχο είδος πάνω στη Γη για να εξαλειφθεί εντελώς είναι μακρύς. Ξεκινάει από την κυρίαρχη θεωρία της πτώσης ενός αστεροειδή (η πιο εύκολα κατανοητή θεωρία) και περιλαμβάνει κι άλλες θεωρίες, όπως τεράστιες ηφαιστειακές εκρήξεις, ή ακόμη και μια τεράστια έκρηξη σουπερνόβα στον ουρανό, οπότε πάνω στη Γη έφτασαν τεράστιες ποσότητες ακτίνων-γ. Έτσι, οι δεινόσαυροι ίσως να πέθαναν από ασιτία, ή να δηλητηριάστηκαν από τα αέρια των ηφαιστείων, ή να πάγωσαν από μια Παγετωνική Εποχή, ή να κάηκαν λόγω εκτεταμένων πυρκαγιών, ή να πνίγηκαν λόγω ανόδου της στάθμης της θάλασσας, ή να έπαθαν ασφυξία, ή να πέθαναν από τις ακτίνες γάμμα ή να συνέβησαν όλα αυτά μαζί.

Τώρα όμως υπάρχει μια νέα θεωρία, που ισχυρίζεται ότι είναι σε θέση να εξηγήσει τις πέντε μεγάλες εξαφανίσεις των ειδών, κι έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Nature.

Ο συγγραφέας της ανακοίνωσης, Shanan Peters, καθηγητής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Wisconsin-Madison, πιστεύει ότι μια ξαφνική αύξηση της στάθμης της θάλασσας μπορεί να εξηγήσει όχι μόνο τις ίδιες τις μεγάλες εξαφανίσεις, αλλά επιπλέον και το λόγο για τον οποίο συγκεκριμένα είδη εξαφανίστηκαν. Και το πιο εκπληκτικό είναι ότι ο Peters εκτιμά ότι η αυξομείωση της στάθμης της θάλασσας, που συνέβη κατά την περίοδο που οι δεινόσαυροι πέθαναν, είναι υπεύθυνη για την εξαφάνιση τους.

Γνωρίζουμε ότι περίπου πριν 100 εκατομμύρια χρόνια πριν, υπήρχαν ρηχές θάλασσες στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης βάθους μόλις 100 μέτρων, ενώ μια λωρίδα ωκεανού διέτρεχε τη μέση της αμερικανικής ηπείρου: όταν αυτές οι θάλασσες εξαφανίστηκαν, το αποτέλεσμα ήταν να κάνουν τις παρακείμενες χερσαίες περιοχές, στις οποίες ζούσαν οι δεινόσαυροι, "ξαφνικά θερμές και ξηρές", λέει ο Peters. Αυτές οι ρηχές θάλασσες ήταν γεμάτες από γιγαντιαίους καρχαρίες και μοσάσαυρους. Όμως καθώς σταδιακά το νερό αποστραγγιζόταν, οι θαλάσσιοι κυνηγοί άρχισαν να εξαφανίζονται.

Είναι φυσικό ότι η άνοδος ή η μείωση της στάθμης της θάλασσας μπορούσε, σύμφωνα με τον Peters, να έχει δραματικό αντίκτυπο στα θαλάσσια ζώα, όμως θα επηρέαζε εξίσου και τη χερσαία χλωρίδα και πανίδα. Για παράδειγμα η Δυτική Ευρώπη και η Βρετανία θερμαίνονται και υγραίνονται από το Ρεύμα του Κόλπου του Μεξικού. Αν όμως ο ωκεανός στέγνωνε, το ρεύμα θα εξέλιπε και η Δυτική Ευρώπη θα γινόταν θερμή και άνυδρη.

"Έτσι λοιπόν τα ζώα στην ξηρά θα βίωναν αμέσως τις συνέπειες της απώλειας της θάλασσας", υποστηρίζει ο Peters.

Ποιά είναι όμως η αιτία για αυτή την εξαφάνιση ενός ωκεανού; Ο Peters πιστεύει ότι η πιο προφανής αιτία είναι η κίνηση των τεκτονικών πλακών της Γης που αναδιάταξε τη θέση των χερσαίων τμημάτων και προσέδωσε σταδιακά στις ηπείρους τη μορφή που έχουν σήμερα. Ίσως όμως να οφείλεται και σε μια κλιματική αλλαγή, που τα τελευταία 500 εκατομμύρια χρόνια προκλήθηκε εξαιτίας διακυμάνσεων στην περιφορά της Γης γύρω από τον Ήλιο. Πρόκειται για ένα φυσιολογικό φαινόμενο που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία αχανών εκτάσεων με πάγους, την τήξη τους και την επαναδημιουργία τους.

Ο Peters κατέληξε σε αυτά τα συμπεράσματα έπειτα από μελέτη πετρωμάτων που εντόπισε σε 540 περιοχές της Αμερικής. Εξέτασε λεπτομερώς τις πληροφορίες που έκρυβαν για την άνοδο και τη μείωση της στάθμης της θάλασσας, αλλά και τον αριθμό και την ποικιλία των ειδών που υπήρχαν σε αυτά τα θαλάσσια ιζήματα. Επίσης, σημαντικές πληροφορίες που κρύβονταν στα ιζηματογενή πετρώματα, όπως η περιεκτικότητά τους σε διάφορα χημικά στοιχεία, η θερμοκρασία τους, η απορροφητικότητα στην ηλιακή ακτινοβολία κλπ. Αυτές του πρόσφεραν βασικές πληροφορίες και για την χερσαία χλωρίδα και πανίδα, που βρέθηκε στον βυθό της θάλασσας, αλλά και για τους θαλάσσιους  οργανισμούς που εξαφανίστηκαν όταν ο πυθμένας του ωκεανού έγινε σταδιακά στεγνός.

Αν και η απόδειξη για τον τεράστιο κρατήρα Chicxulub, που χρονολογείται περίπου στο χρόνο της πιο πρόσφατης μαζικής εξαφάνισης και είναι ο μεγαλύτερος που έγινε στη Γη τα τελευταία 540 εκ. χρόνια, είναι δύσκολο να την απορρίψουμε, το γεγονός ότι έχουν παρατηρηθεί στη Γη κι άλλοι κρατήρες παρόμοιου μεγέθους, πού δεν αντιστοιχούν σε μια μαζική εξαφάνιση, δείχνει ότι υπάρχουν απορίες ακόμα για το γεγονός.

Η θεωρία με τις σταδιακές αλλαγές στο επίπεδο της θάλασσας, ενώ δεν είναι σαν την άμεση και, ειλικρινά, τόσο ενδιαφέρουσα θεωρία της σύγκρουσης, προσφέρει μια ρεαλιστική και πειραματική θεωρία για τη φύση των τακτικών εξαφανίσεων που λαμβάνουν χώρα πάνω στη Γη.

Τα κακά νέα για εμάς σήμερα, είναι ότι η μαζική εξαφάνιση μπορεί να προκλήθηκε, και μάλλον έτσι έγινε, από την άνοδο του επίπεδου της θάλασσας, που έχει μια πολύ πιο άμεση επίπτωση στην χερσαία ζωή.

Ξέρουμε ότι σήμερα η στάθμη της θάλασσας συνεχώς ανεβαίνει εξαιτίας της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας. Η πιο άμεση επίδραση από την άνοδο αυτή θα είναι ο θάνατος των κοραλλιογενών υφάλων που παρομοιάζονται, λόγω της βιοποικιλότητάς τους, ως τα τροπικά δάση των ωκεανών. Βεβαίως και πολλοί άνθρωποι θα χάσουν τα σπίτια και τη ζωή τους. Υπολογίζεται ότι για κάθε εκατοστό που ανεβαίνει η στάθμη του νερού, χάνεται περίπου ένα μέτρο γης. Σύμφωνα με ορισμένα προγνωστικά μοντέλα, η θάλασσα θα έχει ανέβει μέχρι το 2100 κατά 50 εκατοστά. Στους περισσότερους τα 50 εκατοστά ίσως να φαντάζει μικρό, είναι όμως σημαντικό αν αναλογιστεί κανείς ότι η πλειονότητα των ανθρώπων ζει σε παράκτιες περιοχές. Χαρακτηριστικό είναι ότι η αύξηση της θάλασσας κατά 50 εκατοστά θα είχε ως αποτέλεσμα στο Μπανγκλαντές να χάσουν τη γη τους 17 εκατομμύρια άνθρωποι.

Γι αυτό και το περιβαλλοντικό μήνυμα που λαβαίνουμε είναι: παρακολουθούμε στενά τους ωκεανούς για να προλάβουμε τι θα συμβεί. 

Το 1998 ο Leonard Ginsburg του Γαλλικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας δημοσίευσε μία αληθοφανή αλλά λιγότερο εντυπωσιακή άποψη από την περίπτωση του αστεροειδή ή των ηφαιστείων. Ισχυρίστηκε πως η μείωση της στάθμης των θαλασσών επέφερε μεγάλες κλιματολογικές αλλαγές με αποτέλεσμα να εξαφανίζονται σταδιακά πολλά είδη δεινοσαύρων. "Η θεωρία της μαζικής εξαφάνισης είναι γελοία", ανέφερε ο Ginsburg. Και συνέχισε "Το πρόβλημα με τους Αμερικανούς είναι ότι αρέσκονται σε σενάρια καταστροφών και η δική μου θεωρία περί σταδιακής εξαφάνισης δεν μπορεί να έχει καμιά ελπίδα, γιατί δεν είναι αρκετά εντυπωσιακή."

Κάποιες γεωλογικές έρευνες έδειξαν να δικαιώνουν τους οπαδούς της σταδιακής εξαφάνισης των δεινοσαύρων. Οι ανασκαφές στην Πολιτεία Μοντάνα δείχνουν ότι 75 εκατ. χρόνια πριν υπήρχαν 30 είδη δεινοσαύρων. Πέντε εκατ. χρόνια μετά ο αριθμός των ειδών έφτασε τα 23 και σε μόλις 2 εκατ. χρόνια έφτασε τα 18. Η εξαφάνιση συνεχίστηκε όλη την κρητιδική περίοδο μέχρι που δεν απέμεινε κανένα είδος δεινοσαύρων.

Γιατί όμως η μεταβολή της στάθμης της θάλασσας επηρέασε τους δεινόσαυρους που, στο κάτω-κάτω της γραφής, ζούσαν στην Γη; Κατά τον Ginsburg περισσότερο έδαφος υπό τον ήλιο σημαίνει διαφορετικό κλίμα. Το τροπικό έγινε εύκρατο, με μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας μεταξύ μέρας και νύχτας, μεταξύ χειμώνα και καλοκαιριού.

"Οι δεινόσαυροι, σε αντίθεση με τα θηλαστικά δεν μπόρεσαν να προσαρμοστούν", λέει ο Γάλλος καθηγητής. Χρειαζόταν πολύ περισσότερο χρόνο προσαρμογής που δεν είχαν...".

Οι πέντε μαζικές εξαφανίσεις των ειδών

Η ζωή πάνω στη Γη εμφανίστηκε πριν περίπου 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια, και από τότε συνέβησαν πέντε μαζικοί αφανισμοί των ειδών. Ο πιο τρομερός αφανισμός, που είναι γνωστός ως το Μεγάλο Θανατικό, προκλήθηκε κατά το τέλος της Πέρμιας περιόδου πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια. Τότε, εκτιμάται πως εξαφανίστηκε το 95% όλων των ειδών. Ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν πως σήμερα βρισκόμαστε στο κατώφλι του έκτου κατά σειρά μαζικού αφανισμού όπου θα εξαφανιστούν περίπου 100.000 είδη.

5η μαζική εξαφάνιση
Περίοδος Όριο Κρητιδικής με Τριτογενής.  66 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα (Καινοζωϊκός Αιώνας)
Πυρηνικός Χειμώνας. Ισχυρές ηφαιστειακές εκρήξεις στην περιοχή της σημερινής Ινδίας απελευθερώνουν μεγάλες ποσότητες τέφρας και αερίων. Επιπλέον, ένας μετεωρίτης με διάμετρο 10 χλμ. προσκρούει στη Γη και προκαλεί παγκόσμιο «πυρηνικό χειμώνα» Το 75% όλων των ειδών αφανίζεται.

4η μαζική εξαφάνιση
Περίοδος Όριο Τριαδικής με Ιουρασικής. 200 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα (Μεσοζωϊκός Αιώνας)
Αινιγματικός αφανισμός. Γνωρίζουμε ελάχιστα για το τι συνέβη στα τέλη του Τριαδικού. Η στάθμη της θάλασσας φαίνεται όμως να έχει παίξει σημαντικό ρόλο. Ίσως να υπήρξε μία έξαρση στην ηφαιστειακή δραστηριότητα, ενώ υπάρχουν ενδείξεις για άνοδο της παγκοσμίας θερμοκρασίας. Το μόνο σίγουρο είναι ότι περί το 80% όλων των ειδών αφανίζεται.

3η μαζική εξαφάνιση
Περίοδος Όριο Πέρμιας με Τριαδικής. 251 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα (Μεσοζωϊκός Αιώνας)
Συντέλεια της Γης. Ένα ηφαίστειο στη Σιβηρία εκτοξεύει 2 εκατομμύρια κυβικά χιλιόμετρα λάβας. Σκόνη και τέφρα σκιάζουν τον ήλιο και η στάθμη της θάλασσας υποχωρεί, έτσι ώστε μόνο το 13% της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας να καλύπτεται από νερό. Το 95% των ειδών αφανίζεται.

2η μαζική εξαφάνιση
Περίοδος Λιθανθρακοφόρος. 359 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα (Παλαιοζωϊκός Αιώνας)
Παρατεταμένο ψυχορράγημα. Η ζωή περνάει ήδη κρίση για μία μεγάλη περίοδο, καθώς ένα βίαιο συμβάν έχει τερματίσει αιφνίδια το Δεβόνιο. Το κλίμα γίνεται ψυχρότερο και τα φτωχά σε οξυγόνο ύδατα έρχονται στην επιφάνεια. Ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν ότι το ψύχος οφείλεται σε πρόσκρουση μετεωρίτη. Το 80% των ειδών αφανίζεται.

1η μαζική εξαφάνιση
Περίοδος Σιλούριος. 444 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα (Παλαιοζωϊκός Αιώνας)
Έλλειψη Οξυγόνου. Το κλίμα αλλάζει από θερμό σε ψυχρό και στην υπερήπειρο Γκοντβάνα σχηματίζονται μεγάλοι παγετώνες. Κατά περιόδους, η στάθμη της θάλασσας πέφτει, ενώ άλλες φορές ύδατα φτωχά σε οξυγόνο ανέρχονται από τα βάθη του ωκεανού. Σχεδόν όλα τα θαλάσσια ζώα επηρεάζονται και το 85% των ειδών αφανίζεται.