Οι αρχαίοι Έλληνες που είναι οι ονοματοδότες των άστρων και αστερισμών, του είχαν δώσει το όνομα του βασιλιά των Θεών τους, παρ' όλο που δεν γνώριζαν ότι ήταν ο μεγαλύτερος πλανήτης, ο βασιλιάς δηλαδή των πλανητών.

Με όγκο 1.300 φορές μεγαλύτερο από τη Γη μας, ο Δίας θα μπορούσε να περιλάβει στο εσωτερικό του όλους του άλλους πλανήτες και δορυφόρους του Ηλιακού μας Συστήματος. Η μάζα του είναι δυόμιση φορές μεγαλύτερη από ότι η μάζα όλων των άλλων πλανητών μαζί και με διάμετρο 11 φορές την διάμετρο της Γης.

Είναι σε σειρά ο πέμπτος πλανήτης από τον Ήλιο. Σημαντικό του χαρακτηριστικό είναι η μεγάλη κόκκινη κηλίδα που υπάρχει στην ατμόσφαιρά του, που είναι μια τεράστια καταιγίδα, ένας αντικυκλώνας, που κρατάει εδώ και 300 χρόνια.

Ο Δίας είναι ιδιαίτερα λαμπρός στον νυχτερινό ουρανό, ο πιο λαμπρός μετά την Αφροδίτη. Εχει κιτρινωπό χρώμα που ξεχωρίζει. Με κιάλια μπορεί κανείς να δει τους 4 μεγαλύτερους δορυφόρους του ενώ με τηλεσκόπιο μπορεί να παρατηρήσει πολλά χαρακτηριστικά της ατμόσφαιράς του με κυριότερο την εντυπωσιακή κόκκινη κηλίδα.

Η γρήγορη περιστροφή του Δία δημιουργεί μερικά ενδιαφέροντα καιρικά πρότυπα στις κορυφές των νεφών του Δία, τις καλούμενες άσπρες ζώνες του Δία. Αυτές οις περιοχές είναι πιό ψυχρές, επειδή το αέριο διαστέλλεται, και ανυψούμενο σε πολύ μεγαλύτερα ύψη, δημιουργούνται από την ανοδική μεταφορά του αέρα ρεύματα, από βαθιά μέσα στον πλανήτη.

Οι καφετιές ζώνες καλούνται έτσι, γιατί είναι πιθανά οι καυτότερες περιοχές του πλανήτη, στις οποίες το αέριο κατεβαίνει και συμπιέζεται καθώς πέφτει πίσω στην ατμόσφαιρα του πλανήτη.  

Οι άνεμοι κινούνται γύρω από τον πλανήτη με ταχύτητες κοντά στα 700 km/h όπως αναφέρεται από το διαστημικό σκάφος του Γαλιλαίου, ένας αριθμός που εξέπληξε πολλούς πλανητικούς παρατηρητές, δεδομένου ότι πίστευαν πως οι  άνεμοι ήσαν πολύ πιό αργοί. Οι άνεμοι δεν κυκλοφορούν όπως κάνουν στη Γη, εδώ αυτά σχηματίζουν πρότυπα κυμάτων, λόγω των διαφορών της θερμοκρασίας στους πόλους.

Στον Δία, υπάρχει λίγη διαφορά στη θερμοκρασία μεταξύ των πόλων με τον ισημερινό, έτσι τα ρεύματα σχηματίζουν ζώνες, οι ζώνες στο βόρειο ημισφαίριο κινούνται αντίθετα προς τη φορά των δεικτων του ρολογιού, στο  νότιο ημισφαίριο οι ζώνες κινούνται δεξιόστροφα. Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα, που εμφανίζεται τώρα σχεδόν άσπρη, είναι ένας τυφώνας που είναι αραγμένος εκεί για σχεδόν 300 έτη, και είναι δύο φορές το μέγεθος της Γης.

Ο μανδύας του Δία περιλαμβάνει πολύχρωμες ζώνες λόγω των νεφών του, που κινούνται με διαφορετική ταχύτητα η μία από την άλλη και σχηματίζονται από αργά κινούμενα αέρια, ενώ οι άνεμοι που περνούν μέσα από τις ζώνες δημιουργούν μια σειρά μικρών καταιγίδων με λευκό χρωματισμό ανάμεσα στη θάλασσα των πολύχρωμων νεφών.

Τα χρώματα αυτά οφείλονται στις χημικές αντιδράσεις διαφόρων απειροελάχιστων ποσοτήτων χημικών στοιχείων στην ατμόσφαιρα του Δία, και ιδιαίτερα χημικές ενώσεις του θείου.

Στην ατμόσφαιρά του τα διάφορα χαρακτηριστικά έχουν διαφορετικά σχήματα και εμφανίζονται να κινούνται με σταθερή ταχύτητα. Τα εξωτερικά αυτά στρώματα της ατμόσφαιρας αποτελούνται από μοριακό υδρογόνο και ήλιο το οποίο είναι αέριο στα ανώτερα και υγρό στα κατώτερα επίπεδα.

Η ατμόσφαιρα Δία όπως και των άλλων τριών Δίιων πλανητών, περιέχει υδρογόνο περίπου 78%, ήλιο 11%, με το υπόλοιπο 1% να αποτελείται από αμμωνία, μεθάνιο, νερό και άλλες ενώσεις όπως ο άνθρακας, το αιθάνιο, η ασετυλίνη και το υδροκυάνιο.

Το πάνω μέρος της ατμόσφαιρας είναι αραιό και διαφανές ενώ στο κάτω μέρος της, υπάρχουν πυκνά νέφη μοριακού υδρογόνου, που κινούνται με διάφορες ταχύτητες και είναι υπεύθυνα για τα φαινόμενα που παρατηρούνται στους Δίιους πλανήτες, πχ την ερυθρά κηλίδα του Δία.

Στο γύρω περιβάλλον τέλος επικρατούν χιονοθύελλες αμμωνίας, ενώ πιο κάτω παρατηρούνται βίαιες ηλεκτρικές εκκενώσεις οι οποίες έχουν 3 έως 10 φορές μεγαλύτερη ένταση αυτών που συμβαίνουν στην Γη.

Ο Δίας εκπέμπει διπλάσια ενέργεια απ' όσο δέχεται από τον ήλιο, λόγω συνεχούς συστολής του, με αποτέλεσμα να παράγεται θερμότητα. Επίσης έχει τεράστιο μαγνητικό πεδίο, 10 φορές αυτό της Γης. 

Περιστρέφεται πάρα πολύ γρήγορα γύρω από τον άξονα του, περίπου σε 10 ώρες, πιο γρήγορα από όλους τους πλανήτες. Με αυτό το ρυθμό της περιστροφής, ο Δίας, που είναι φτιαγμένος κατά κύριο λόγο από αέριο υδρογόνο είναι πολύ πεπλατυσμένος στους πόλους.

Πραγματικά, είναι ένα αρκετά πλήρες παράδειγμα του αρχικού αστρικού νέφους που διαμόρφωσε τον ήλιό μας και τους άλλους πλανήτες, ενώ ήταν σε θέση να διατηρεί τα ελαφρύτερα στοιχεία, όπως το υδρογόνο και το ήλιο λόγω του βαρυτικού   πεδίου του. Δεν παράγει την εσωτερική θερμότητά του από την τήξη. Ο Δίας είναι περίπου 80 φορές μικρότερος για να συντήξει το υδρογόνο σε ήλιο.

Η θερμοκρασία στον πυρήνα του Δία είναι πιθανά περίπου 30.000 βαθμοί Kelvin, και είναι πιθανώς στερεοποιημένος, το επόμενο στρώμα είναι πιθανά υγρό μεταλλικό υδρογόνο, και χάρις σε αυτό το στρώμα, σκεφτόμαστε ότι ο Δίας είναι σε θέση να παραγάγει το τεράστιο μαγνητικό πεδίο του.

Στους πόλους το έντονο μαγνητικό πεδίο παράγει μια ζώνη "Van-Allen" παρόμοιο με της Γης, αλλά αυτό είναι αρκετά μεγάλο ώστε να μπορεί να συλλάβει τα ιδιαίτερα ενεργητικά σωματίδια, τα οποία είναι αρκετά ισχυρά για να σκοτώσουν έναν άνθρωπο και να βλάψουν τα ηλεκτρονικά κυκλώματα.

Και τέλος κάτι ενδιαφέρον, αν έχετε ραδιόφωνο με μικροκύματα, και μια μακριά κεραία, μπορείτε να ακούσετε τις θύελλες στο Δία μεταξύ 18 - 28 MHz.

Δορυφόροι του Δία

Ο Δίας έχει περισσότερους από 60 γνωστούς δορυφόρους, οι κυριότεροι από αυτούς είναι οι λεγόμενοι γαλιλαϊκοί δορυφόροι που ανακαλύφθηκαν από τον Γαλιλαίο όταν παρατήρησε τον ουρανό με το τηλεσκόπιό του, το 1610. Έτσι αποδείχθηκε για πρώτη φορά ότι η Γη δεν είναι το κέντρο του Σύμπαντος, όπως πιστευόταν έως τότε, αφού υπήρχαν τέσσερα, έστω μικρά, ουράνια σώματα που περιφέρονταν γύρω από τον Δία. Αυτό οδήγησε στην εγκαθίδρυση και αποδοχή του ηλιοκεντρικού συστήματος που πρωτοδιατύπωσε ο Αρίσταρχος από τη Σάμο και επανέφερε ο Κοπέρνικος λίγο πριν τον Γαλιλαίο.

Οι γαλιλαϊκοί δορυφόροι (που αρχικά ονομάσθηκαν από τον Γαλιλαίο «Aστρα των Μεδίκων»), η Ιώ, με ακτίνα 1.821 χλμ., και η Ευρώπη (ακτίνα 1.656 χλμ.), είναι τόσο μεγάλοι όσο η Σελήνη. Ο Γανυμήδης (ακτίνα 2.624 χλμ.) και η Καλλιστώ (ακτίνα 2.403 χλμ.) είναι μεγαλύτεροι από τον πλανήτη Ερμή. Η Αμάλθεια είναι λίγο μικρότερη, έχει ακανόνιστο σχήμα (131 χλμ. x 73 χλμ. x 67 χλμ.). Άλλοι, μικρότεροι δορυφόροι (με διαστάσεις από 5 έως 85 χλμ.), είναι η Μήτις, η Θήβη, η Αδράστεια, η Λήδα, η Ιμαλίς, η Λυσιθέα, η Ηλάρα (ή Ελάρα), η Ανάγκη, η Πασιφάη, η Κάρμη και η Σινώπη.

Η Ευρώπη, η Iώ και ο Γανυμήδης έχουν μεταλλικούς πυρήνες, όπως η Γη, και αραιές ατμόσφαιρες. Ο Γανυμήδης είναι ένα άριστο εργαστήριο τεκτονικής για τους γεωλόγους, με μαγνητικό πεδίο.

Οι δορυφόροι του Δία ανήκουν σε τρεις κατηγορίες, όλοι με περίπου κοινά επίπεδα τροχιάς γύρω από τον μεγάλο πλανήτη:

• Η πρώτη ομάδα είναι οι κοντινοί δορυφόροι, στους οποίους ανήκουν οι τέσσερις μεγάλοι γαλιλαϊκοί και πολλοί ακόμη μικρότεροι αλλά και βράχια μικρά και μεγάλα, έχουν τροχιές που συμπίπτουν με τον ισημερινό του Δία, αλλά και το επίπεδο τροχιάς του γύρω από τον Ήλιο.

• Στη δεύτερη ομάδα ανήκουν η Μήτις, η Θήβη και η Αδράστεια, που βρίσκονται στα όρια του ασθενούς δακτυλίου του Δία, και δρουν με τη βαρύτητά τους σαν «τσοπανόσκυλα» που φυλάνε τα μικρά βράχια και τις πέτρες που αποτελούν τον δακτύλιο του Δία.

• Τέλος, η τρίτη ομάδα περιλαμβάνει την Ανάγκη, την Κάρμη, την Πασιφάη και τη Σινώπη που έχουν ανάδρομη κίνηση γύρω από τον Δία (κινούνται ανάποδα απ' ό,τι ο Ήλιος γύρω από τον εαυτό του, ή οι πλανήτες γύρω από τον Ήλιο, ή οι περισσότεροι πλανήτες γύρω από τον άξονά τους αλλά και οι δορυφόροι τους γύρω από τους πλανήτες και γύρω από τον άξονά τους).

Οι σπουδαιότεροι δορυφόροι

Γανυμήδης
Είναι ο μεγαλύτερος δορυφόρος στο Ηλιακό μας Σύστημα, μεγαλύτερος ακόμη και από τους πλανήτες Ερμή και Πλούτωνα, και ο πιο φωτεινός δορυφόρος του Δία. Κρουστικοί δακτύλιοι από παλαιότερες συγκρούσεις σημαδεύουν τον παγωμένο φλοιό του, ενώ φωτεινές δέσμες πάγου ξεχύνονται ακτινωτά από τις πιο πρόσφατες συγκρούσεις. Σε άλλα σημεία πάλι διάφοροι κύκλοι και κορυφές κυμάτων διασχίζουν το έδαφος εδώ κι εκεί. Ο Γανυμήδης και η Καλλιστώ, έχουν πυκνότητες μόλις διπλάσιες από το νερό και αποτελούνται από πάγο και πετρώματα.

Καλλιστώ
Η επιφάνειά της αποτελείται από πάγο ή πιο σωστά από ένα αδιαχώρητο μείγμα πετρωμάτων και πάγων. Υπολογίζεται μάλιστα ότι τουλάχιστο το 50% της μάζας της πρέπει να είναι νερό.

Ιώ
Η Ιώ είναι οπωσδήποτε ο πιο πολύχρωμος δορυφόρος του Ηλιακού μας Συστήματος αλλά επιπλέον είναι και ο πιο βίαιος. Η Ιώ είναι ένας πολύ περίεργος δορυφόρος. Επειδή ζεσταίνεται πολύ από τις παλιρροϊκές δυνάμεις που εξασκούν επάνω της οι άλλοι δορυφόροι και ο Δίας, έχει πολλά ενεργά ηφαίστεια, γύρω στα 300, που εκτοξεύουν με τεράστια ταχύτητα θειάφι και άλλα υλικά που γεμίζουν και την εσωτερική μαγνητόσφαιρα του Δία.

Έτσι, από όλους τους πλανήτες και τους δορυφόρους του Ηλιακού Συστήματος μόνο η Γη, η Ιώ και η Αφροδίτη διαθέτουν ενεργά ηφαίστεια. Γεωλογικά, είναι πιο δραστήρια και από τη Γη ακόμη, επειδή βρίσκεται αιχμαλωτισμένη σε μια βαρυτική παγίδα ανάμεσα στο Δία, που την τραβάει από τη μια μεριά, και τους γειτονικούς της δορυφόρους Ευρώπη και Γανυμήδη, που την τραβούν από την άλλη και από διαφορετικές συνεχώς γωνίες. Μέσα σ' αυτές τις παλιρροιακές δυνάμεις η επιφάνεια του εδάφους της Ιούς ανεβοκατεβαίνει συνεχώς. Οι παλίρροιες θερμαίνουν το εσωτερικό της λιώνοντας τους βράχους, που μαζί με θειούχα αέρια ξεπετάγονται στην επιφάνεια με βίαιες ηφαιστειακές εκρήξεις. Τα πυρακτωμένα υλικά από την έκρηξη ενός ηφαιστείου πετάγονται σε ύψος 300 περίπου χιλιομέτρων, ενώ καπναγωγοί διοξειδίου του θείου απελευθερώνονται από το εσωτερικό και ανερχόμενοι παγώνουν και πέφτουν πάλι στο έδαφος σαν όμορφο χρωματιστό χιόνι, (με μια απαίσια όμως μυρωδιά), που καλύπτει την Ιω με ρυθμό 10 εκατοστών το χρόνο. Με αυτό το ρυθμό, η Ιω θα μπορούσε να αναποδογυρίσει τον εαυτό της μέσα σε μερικά μόνον εκατομμύρια χρόνια.

Ευρώπη
Σε αντίθεση προς την ταραχώδη όψη του Δία, η Ευρώπη παρουσιάζει μια παγωμένη ηρεμία. Μια ουσιαστικά λεία επιφάνεια που της δίνει έτσι μια λαμπερή όψη. Μοιάζει με ραγισμένη μπάλα μπιλιάρδου και έχει συγκεχυμένα χαρακτηριστικά. Σε αντίθεση με την Καλλιστώ και τον Γανυμήδη η Ευρώπη παρουσιάζει μια σχεδόν ολοκληρωτική απουσία κρατήρων. Αυτό προδίδει μια νεαρή και ενεργή επιφάνεια πράγμα που σημαίνει ότι η επιφάνεια της Ευρώπης συνεχώς αλλάζει. Κανένα χαρακτηριστικό της δεν είναι ψηλότερο από μερικές εκατοντάδες μέτρα γιατί οποιαδήποτε ανωμαλία κι αν δημιουργηθεί στην επιφάνειά της εξαφανίζεται μέσα σε μερικές χιλιάδες χρόνια. Η επιφάνειά αυτή είναι στην πραγματικότητα ένας ωκεανός πάγου. Πρόκειται για έναν καταπληκτικά επίπεδο σχετικά κόσμο, και οι σκοτεινές γραμμές που διακρίνονται δεν είναι ούτε βουνά ούτε προεξοχές αλλά ρωγμές στην παγωμένη επιφάνεια που οφείλονται σε παλιρροιακές δυνάμεις και πτώσεις μετεωριτών. Οι ενδείξεις από τον "Γαλιλαίο" που μελέτησε την Ευρώπη στο χρονικό διάστημα 1995-2003 μας πληροφορούν ότι κάτω από έναν λεπτό παγωμένο φλοιό πάχους 5 χιλιομέτρων υπάρχουν ωκεανοί νερού σε υγρή ή λασπώδη μορφή, με βάθος 50 χιλιομέτρων.

Επίσης, η Ευρώπη έχει ένα αδύναμο μαγνητικό πεδίο, η ισχύς του οποίου ποικίλλει περιοδικά καθώς η Ευρώπη διέρχεται μέσα από το ισχυρό μαγνητικό πεδίο του Δία. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι το φαινόμενο αυτό οφείλει την ύπαρξή του στην παρουσία ενός μεγάλου ωκεανού με αλμυρό νερό κάτω από την επιφάνεια του πλανήτη. Επιπλέον, σύμφωνα με ορισμένες φασματογραφικές ενδείξεις, οι ερυθρωπές ραβδώσεις που διατρέχουν την επιφάνεια της Ευρώπης ίσως να είναι πλούσιες σε άλατα, όπως μαγνήσιο και θειικό άλας που έμειναν εκεί εξαιτίας του νερού που ανάβλυσε από το εσωτερικό και εξατμίστηκε.

Νέος δορυφόρος S/1999J1
Αστρονόμοι του Πανεπιστημίου της Αριζόνα παρατήρησαν το φθινόπωρο του 1999, έναν ακόμη αστεροειδή διαμέτρου 4.5 χιλιομέτρων, ο οποίος ονομάστηκε 1999Χ18. Πρόσφατα όμως, όταν οι αστρονόμοι Β. Marsden, T. Spahr και G. Williams, υπολόγισαν την τροχιά του αστεροειδούς βρήκαν πως ο αστεροειδής περιφέρεται γύρω από τον γιγάντιο πλανήτη Δία με περίοδο δύο γήινα έτη και σε απόσταση 22.5 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Αυτό το γεγονός δείχνει ότι πρόκειται για αστεροειδή ο οποίος συνελήφθη από την βαρύτητα του Δία, με συνέπεια να μετατραπεί σε δορυφόρο του. Η κωδική ονομασία του δορυφόρου είναι S/1999J1, ανεβάζοντας τον αριθμό τους σε δέκα επτά.