Ερμής

Ο Ερμής είναι ο πλανήτης που βρίσκεται πιό κοντά στον ήλιο αλλά και ο 2ος μικρότερος πλανήτης, ελάχιστα μόνο πιο μεγάλος από της Σελήνη.. Ονομάστηκε έτσι από το όνομα του θεού Ερμή, ο οποίος ήταν ο αγγελιοφόρος των Θεών.  Βρίσκεται σε απόσταση μικρότερη των 70 εκατομμυρίων χιλιομέτρων από τον Ήλιο.

Ο Ερμής, ο πλανήτης, έχει μια πολύ υψηλή εκκεντρότητα (0,21), και ποικίλλει στην επιμήκυνση από 18 έως 28 βαθμούς.

Ο Ερμής βρίσκεται τόσο κοντά στον Ήλιο ώστε είναι πολύ δύσκολο να τον διακρίνουμε καθαρά από τη Γη. Ο Ερμής μπορεί να παρατηρηθεί μόνο, χαμηλά στον ουρανό, στις ώρες του λυκόφωτος (αυγή και ηλιοβασίλεμα).

Η αξονική περιστροφή του Ερμή καθορίστηκε από το ραντάρ το 1965 σε 58,64 ημέρες, και αντιστοιχεί ακριβώς στα 2/3 της τροχιακής περιόδου του (87,97 ημέρες). Θεωρείται ότι αυτό οφείλεται στην παλιρροιακή σύζευξη μεταξύ της βαρυτικής δύναμης του ήλιου στο περιήλιο και των ανωμαλιών στη μορφή του Ερμή.

Η ηλιακή του ημέρα (από ανατολή σε ανατολή) διαρκεί διπλάσιο χρόνο (176 γήινες ημέρες) απ' ότι το έτος του, αν και μια πλήρης περιστροφή γύρω από τον άξονά του διαρκεί 59 ημέρες, ενώ μια πλήρης περιφορά του γύρω από τον Ήλιο διαρκεί 88 μόνο ημέρες. Αν κάποιος βρισκόταν στον Ερμή, στο περιήλιο του γύρω από τον Ήλιο, ο Ήλιος θα φαινόταν να επιβραδύνει την κίνησή του στον ουρανό μέχρι να σταματήσει, και μετά θα άρχιζε να κινείται αργά προς την αντίθετη κατεύθυνση, ανατολικά, επί οκτώ γήινες ημέρες.

Οι περιοχές του Ερμή με τις μακρύτερες ημέρες κατά το περιήλιο, δεχόμενες περισσότερη θερμότητα, αφού και η απόσταση από τον Ήλιο είναι μικρότερη, βρίσκονται πάντα στα ίδια γεωγραφικά μήκη, περί τις 0 και 180 μοίρες. Αντίθετα, τα μήκη κοντά στις 90 και 270 μοίρες δέχονται συνολικά 2,5 φορές λιγότερη ηλιακή ακτινοβολία. Ο Ερμής, συνεπώς, εμφανίζει διακύμανση των θερμοκρασιών της επιφάνειάς του όχι μόνο ως συνάρτηση του πλάτους, αλλά και του μήκους!

Οι εικόνες του Ερμή λήφθηκαν από το Mariner 10, ο οποίος έκανε τρεις στενές προσεγγίσεις στον Ερμή το 1974 και το 1975,  στέλνοντάς μας 10.000 περίπου φωτογραφίες. Ανάμεσα στα διάφορα χαρακτηριστικά της επιφάνειας ήταν και ένα τεράστιο λεκανοπέδιο που ονομάστηκε Λεκανοπέδιο των Θερμίδων (Caloris).

Πιθανολογείται, πως επειδή η διάμετρος του λεκανοπέδιου αυτού έχει μήκος 1.400 χιλιομέτρων, ήταν το αποτέλεσμα μιας τεράστιας σύγκρουσης του Ερμή με έναν αστεροειδή που πρέπει να είχε διάμετρο 100 χιλιομέτρων. Ο αστεροειδής αυτός έπεσε στην επιφάνεια με ταχύτητα 500.000 km/h. Η μεγάλη ταχύτητα του αστεροειδούς οφείλονταν, κατά ένα μεγάλο μέρος, στην μεγάλη βαρυτική δύναμη που εξασκούσε πάνω του ο Ήλιος.

Εάν κοιτάξετε πολύ με το τηλεσκόπιο, μπορείτε να δείτε ότι ο Ερμής μοιάζει με το φεγγάρι, δεδομένου ότι έχει μια επιφάνεια γεμάτη από κρατήρες και ενδιάμεσα στρώματα ηφαιστειακής πλημμύρας (Maria).

Πράγματι, η επιφάνεια του είναι κυριολεκτικά σκαμμένη και παντού υπάρχουν κρατήρες από πτώσεις μετεωριτών. Αυτό   οφείλεται  κυρίως στη άμεση γειτνίασή του με τον Ήλιο. Η τεράστια βαρύτητα του Ήλιου προσελκύει μικρούς και μεγάλους μετεωρίτες και άλλους διαστημικούς βράχους, με αποτέλεσμα η επιφάνειά του να βομβαρδίζεται συνεχώς.

Η επιφάνεια του Ερμή καλύπτεται και από τεράστιες χαράδρες με μήκη που ξεπερνούν τα 500 χιλιόμετρα και ύψη που ξεπερνούν τα 3.000 μέτρα. Οι ειδικοί υπολογίζουν ότι οι χαράδρες αυτές είναι ρήγματα που δημιουργήθηκαν καθώς ο τεράστιος σιδερένιος πυρήνας του Ερμή συρρικνώνονταν. Η συρρίκνωση αυτή επήλθε με την αργή στερεοποίησή του, που σημαίνει ότι ο Ερμής είναι σήμερα μικρότερος απ' ότι ήταν πριν από μερικά δισεκατομμύρια χρόνια.

Η επιφάνειά του την ημέρα, λόγω της πολύ μικρής απόστασής του από τον Ήλιο, βρίσκεται σε θερμοκρασίες τέτοιες που λιώνουν ακόμη και τα μέταλλα, ενώ την νύχτα παγώνει από το κρύο λόγω της έλλειψης οποιασδήποτε ατμόσφαιρας. Ο Ερμής έχει πολύ λεπτή ατμόσφαιρα, με το οξυγόνο και το Ήλιο σε μεγάλη αναλογία, περίπου 40% το καθένα.

Η βαρύτητά του, η οποία δεν υπερβαίνει το 1/3 της γήινης, δεν αρκεί για να συγκρατήσει κάποια ατμόσφαιρα, παρ' όλο που περιβάλλεται από ένα λεπτό στρώμα ηλίου.

Οποιοδήποτε άλλο είδος ατμόσφαιρας και αν είχε, χάθηκε πριν από δισεκατομμύρια χρόνια. Το ήλιο προέρχεται από τον ηλιακό άνεμο και συγκρατείται από το μαγνητικό του πεδίο, ενώ η ποσότητα που υπάρχει είναι πάρα πολύ μικρή.

Χωρίς ατμόσφαιρα γύρω του, δεν υπάρχει προστασία ούτε από τη ζέστη, ούτε από το κρύο. Έτσι στο αφήλιό του οι θερμοκρασίες το μεσημέρι, στην επιφάνεια του, φθάνουν σε 285 βαθμούς Κελσίου, ενώ στο περιήλιο φθάνουν σε 430 βαθμούς Κελσίου.  Για σύγκριση η μέγιστη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί ποτέ στην επιφάνεια της Γης είναι 57,7 βαθμοί Κελσίου στη Λιβύη, τον Σεπτέμβριο του 1922. Αντίθετα οι νύχτες του Ερμή είναι ιδιαίτερα παγερές και ξεπερνούν τους 180 βαθμούς Κελσίου κάτω από το μηδέν.

Στον Ερμή βρέθηκε ότι έχει ένα μικρό μαγνητικό πεδίο, περίπου το 1% της Γης. Δεν γνωρίζουμε αν παράγεται από τον πυρήνα ή το μαγνητισμό του φλοιού. Η πυκνότητα του Ερμή πάντως υπονοεί ότι έχει έναν πυρήνα από σίδηρο και νικέλιο.

Η μοίρα πάντως του Ερμή είναι διαγεγραμμένη από τώρα. Αφού σε πέντε περίπου δισεκατομμύρια χρόνια από σήμερα, όταν ο Ήλιος θα αρχίσει να διογκώνεται μετατρεπόμενος σε κόκκινο γίγαντα, η επιφάνειά του θα φτάσει τον Ερμή και θα τον εξαερώσει.

Οι πόλοι του όμως κρύβουν ένα μεγάλο μυστικό, όπως και η εξίσου ξηρή Σελήνη. Εκεί στους πυθμένες των κρατήρων, όπου το ηλιακό φως δεν φθάνει ποτέ, οι θερμοκρασίες είναι περίπου μείον 170° C. Το 1991, πάλι με τη μέθοδο του ραντάρ, ανακαλύφθηκαν ισχυρά ανακλαστικές επιφάνειες στον Ερμή και αποδόθηκαν στην ύπαρξη πάγου. Το 1994 νέες παρατηρήσεις ταύτισαν τις περιοχές αυτές με 20 κρατήρες κοντά στον Β. Πόλο του Ερμή, όπου υπάρχουν μόνιμες σκιές. Το ότι το Mariner 10 δεν ανίχνευσε πάγο εξηγείται αν αυτός καλύπτεται από στρώμα σκόνης. Το νερό πρέπει να προέρχεται από κομήτες που προσέκρουσαν κάποτε στον πλανήτη.

Τα αινίγματα του Ερμή

Η τελευταία φορά που κάποιο διαστημόπλοιο πέρασε κοντά από τον Ερμή και τον φωτογράφισε ήταν το 1975, το Μariner 10. Τώρα έφθασε κοντά η διαστημοσυσκευή Μessenger, η οποία ξεκίνησε το ταξίδι της από τη Γη τον Αύγουστο του 2004 και αναμένεται να τεθεί σε τροχιά γύρω από τον Ερμή στις 18 Μαρτίου 2011.

H υψηλή πυκνότητα, σε συνδυασμό με άλλα χαρακτηριστικά υποδηλώνει ότι ο ο πλησιέστερος στον Ήλιο πλανήτης κρύβει έναν πυρήνα από σίδηρο, ο οποίος αντιστοιχεί στο 42 % του όγκου του στο 60% της συνολικής του μάζας.

Το περίεργο όμως ήταν ότι οι παρατηρήσεις με επίγεια τηλεσκόπια έδειχναν χαμηλές συγκεντρώσεις σιδήρου στην επιφάνεια του Ερμή, αντίθετα από ό,τι θα ανέμενε κανείς για ένα σώμα με μεταλλικό πυρήνα.

Στην πραγματικότητα, ο φλοιός του Ερμή είναι πλούσιος όχι μόνο σε πυρίτιο αλλά και σε σίδηρο και σε τιτάνιο, αποκαλύπτει τώρα το σκάφος Messenger.

Ο ασυνήθιστα μεγάλος πυρήνας του Ερμή, πολύ περισσότερο αν συγκριθεί με εκείνο της Γης, που έχει έναν πυρήνα που καλύπτει το 17% του εσωτερικού της μόνο. Κατά συνέπεια, το πώς δημιουργήθηκε ο πλανήτης αυτός αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια που θέλουν να διαλευκάνουν οι αστρονόμοι. Απόψεις υπάρχουν διάφορες. Μία εξ αυτών λέει πως ο μεγάλος πυρήνας του πλανήτη δημιουργήθηκε από το καυτό νέφος αερίου που περιέβαλλε τον Ήλιο και το οποίο αποτελείτο από ρευστοποιημένα μέταλλα. Μία άλλη εκδοχή θέλει τον Ερμή να έχει σχηματιστεί προτού ο Ήλιος αρχίσει να εκπέμπει την τεράστια θερμότητά του και πως όταν αυτό συνέβη, τα βραχώδη πετρώματά του εξαερώθηκαν, αφήνοντας πίσω έναν εμβρυϊκό πλανήτη πλούσιο σε μέταλλα.

Από την άλλη πλευρά, τα μοντέλα κατανόησης του σχηματισμού των πλανητών που «τρέχουν» σε μεγάλους ηλεκτρονικούς υπολογιστές έχουν αφήσει να εννοηθεί ότι όταν το ηλιακό μας σύστημα βρισκόταν σε πρώιμο στάδιο, μεγάλα αντικείμενα που έμοιαζαν με αστεροειδείς συγκρούονταν βίαια μεταξύ τους και με άλλα ουράνια σώματα. Ένα από τα σώματα αυτά ενδεχομένως να προσέκρουσε στον Ερμή με μεγάλη σφοδρότητα και έτσι τα εξώτερα στρώματά του να εκτοξεύτηκαν στο Διάστημα αφήνοντάς τον στο μισό από το αρχικό του μέγεθος.

Την περιέργεια όμως των αστρονόμων εξακολουθεί να τροφοδοτεί το γεγονός ότι ο Ερμής έχει μαγνητικό πεδίο, τη στιγμή που κανονικά η ύπαρξή του δεν προβλέπεται. Έστω κι αν η ένταση του είναι πολύ μικρή και ανέρχεται στο ένα χιλιοστό εκείνης του μαγνητικού πεδίου της Γης. Βλέπετε, το μαγνητικό πεδίο σε έναν πλανήτη σχηματίζεται όταν στο εσωτερικό του υπάρχει ρευστοποιημένο υλικό το οποίο είναι ηλεκτρικά αγώγιμο. Οι σημερινές ενδείξεις που έχουν οι επιστήμονες μιλούν για ένα συμπαγή πυρήνα. Επομένως αποτελεί μυστήριο το πώς δημιουργήθηκε ένα μαγνητικό πεδίο γύρω από τον Ερμή. Κάποιοι αστροφυσικοί λένε πως ο σίδηρος στον πυρήνα του είναι αναμεμειγμένο με ποσότητα θείου η οποία ελαττώνει το σημείο τήξης του σιδήρου και έτσι επιτρέπει στον πυρήνα να διατηρείται ρευστός και ηλεκτρικά αγώγιμος.

Η τροχιά που ακολουθεί ο Ερμής κατά την περιφορά του γύρω από τον Ήλιο είναι ακόμη ένα αίνιγμα που πονοκεφαλιάζει αρκετούς αστρονόμους. Η τροχιά του δεν είναι κυκλική, όπως συμβαίνει με τους άλλους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, αλλά ελλειπτική. Ο Ερμής κινείται με ταχύτητα περίπου 48 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο και προσεγγίζει τον Ήλιο σε απόσταση 46 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Στη συνέχεια απομακρύνεται φθάνοντας σε απόσταση μέχρι και 70 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Με μια πρώτη ματιά φαίνεται πως η ελλειπτική τροχιά του Ερμή οφείλεται στη σύγκρουσή του με κάποιο ουράνιο σώμα, πιθανόν αστεροειδή, σαν κι εκείνον που εικάζεται ότι εξοβέλισε τα εξωτερικά πετρώδη στρώματα της επιφάνειάς του. Ο Sean Solomon, από το Ίδρυμα Επιστημών Κάρνεγκι, επικεφαλής ερευνητής στη διαστημική αποστολή του Μessenger, αναφέρει ότι δεν χρειάζεται να έχει επισυμβεί κάποια σφοδρότατη σύγκρουση για να αναγκαστεί ένας πλανήτης να ακολουθεί ελλειπτική τροχιά. Οι βαρυτικές αλληλεπιδράσεις των πλανητικών σωμάτων, που ασκούνται όταν αυτά περνούν κοντά το ένα από το άλλο, μπορεί να προσδώσουν στην τροχιά αλλόκοτη πορεία.

Ένα άλλο μυστήριο που μένει να λυθεί είναι η ύπαρξη ποσοτήτων πάγου που φαίνεται να βρίσκεται στους πόλους του. Η πλευρά του Ερμή που αντικρύζει τον Ήλιο είναι τόσο ζεστή ώστε αν άφηνε κανείς μια ποσότητα μολύβδου πάνω της θα έλειωνε αμέσως. Ωστόσο όμως, όπως λέει στο περιοδικό «Νew Scientist» o John Harmon από το Αστεροσκοπείο Αρεσίμπο του Πουέρτο Ρίκο, «τα ραντάρ μας λαμβάνουν σήματα από τις πολικές περιοχές του Ερμή τα οποία είναι αντίστοιχα με εκείνα που λαμβάνουμε από τους πόλους του Άρη και από τους παγωμένους δορυφόρους του Δία».

Η διαστημοσυσκευή Μessenger θα στρέψει τη διεισδυτική της ματιά στους πολικούς κρατήρες του Ερμή κατά τη διάρκεια της περιφοράς της γύρω από αυτόν και θα προσπαθήσει να καταλάβει τι είδους πάγος κρύβεται εκεί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις επιστημόνων, αν οι κρατήρες στους πόλους του πλανήτη έχουν πάγο από νερό, τότε αυτό θα έχει προέλθει από συγκρούσεις με κομήτες. Αν από την άλλη πλευρά ο πάγος είναι από θείο- ώστε να αντανακλά τα σήματα των ραντάρ αντί να τα απορροφά- τότε θα πρέπει να έχει δημιουργηθεί στο εσωτερικό του και να διοχετεύθηκε στην επιφάνεια μέσω της ηφαιστειακής δραστηριότητας.

Η επιφάνεια του Ερμή καλύπτεται και από τεράστιες χαράδρες με μήκη που ξεπερνούν τα 500 χλμ. και ύψη που ξεπερνούν τα 3.000 μέτρα. Οι ειδικοί υπολογίζουν ότι οι χαράδρες αυτές είναι ρήγματα που δημιουργήθηκαν καθώς ο τεράστιος σιδερένιος πυρήνας του Ερμή συρρικνωνόταν. Η συρρίκνωση αυτή επήλθε με την αργή στερεοποίησή του, που σημαίνει ότι ο Ερμής είναι σήμερα μικρότερος απ ό,τι ήταν πριν από μερικά δισεκατομμύρια χρόνια. Ενα τέτοιο ρήγμα ονομάζεται Santa Maria Rupes με βάθος 3.200 μέτρων. Αν ρίχνατε μια πέτρα από την κορυφή του ρήγματος αυτού θα χρειαζόταν 130 περίπου δευτερόλεπτα για να φτάσει στη βάση του, αφού η βαρύτητα του Ερμή είναι 3 φορές μικρότερη από τη βαρύτητα στη Γη μας.

Σε απόσταση μικρότερη των 70 εκατ. χλμ. ο πλησιέστερος πλανήτης στον Ηλιο καψαλίζεται συνεχώς από τις ακτίνες του. Στο αφήλιό του οι μεσημεριανές θερμοκρασίες στην επιφάνεια φτάνουν τους 285 βαθμούς Κελσίου, ενώ στο περιήλιο η θερμοκρασία ξεπερνάει τους 430 βαθμούς Κελσίου, 7,5 δηλαδή φορές τη μέγιστη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί ποτέ στην επιφάνεια της Γης (57,7 βαθμοί Κελσίου στη Λιβύη τον Σεπτέμβριο του 1922).

Αντίθετα, οι νύχτες του Ερμή είναι ιδιαίτερα παγερές και φτάνουν τους -180 βαθμούς Κελσίου, δηλαδή 7 φορές πιο κρύες από τη θερμοκρασία που επικρατεί στην κατάψυξη του ψυγείου σας. Αυτή η διαφορά θερμοκρασίας που επικρατεί στον Ερμή (610 βαθμοί Κελσίου) είναι η μεγαλύτερη απ όλους τους πλανήτες. Το πεπρωμένο, πάντως, του Ερμή είναι διαγεγραμμένο από τώρα. Αφού αυτός είναι ο πλησιέστερος πλανήτης στον Ηλιο, θα είναι επίσης και ο πρώτος πλανήτης που θα καταστραφεί όταν ο Ηλιος μας φτάσει στο στάδιο της μετατροπής του σε κόκκινο γίγαντα σε 5 περίπου δισ. χρόνια από σήμερα.