Η τρύπα του όζοντος συνεχώς μεγαλώνει

Πηγή: Reuters, 18 Οκτωβρίου 2006

"Από τις 21 έως 30 Σεπτεμβρίου η μέση έκταση της τρύπας όζοντος είναι η μεγαλύτερη που έχει παρατηρηθεί, 27.4 τετραγωνικά χιλιόμετρα)," ανέφερε ο Paul Newman, του Κέντρου Διαστημικών Πτήσεων Goddard. της Nasa.

Η τρύπα του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική, που όπως αναφέρουν επιστήμονες από την Αμερική εόναι μεγαλύτερη και πιο βαθιά από ποτέ. Τα μπλε και πορφυρά χρώματα δείχνουν εκεί όπου υπάρχει το λιγότερο όζον, και τα πράσινα, τα κίτρινα, και τα κόκκινα είναι εκεί πού υπάρχει περισσότερο.

Το στρώμα όζοντος, μια μορφή οξυγόνου στην ανώτερη ατμόσφαιρα η οποία προστατεύει τη Γη από τις επιβλαβείς υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου, αραιώνει συνεχώς πάνω από το Νότιο Πόλο. Αυτό οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος στις χημικές ενώσεις που παρασκευάστηκαν από τον άνθρωπο, που ελευθερώνουν αέρια χλωρίου και βρωμίου στη στρατόσφαιρα, κατατρώγοντας το όζον της ανώτερης ατμόσφαιρας.

Εάν οι στρατοσφαιρικές καιρικές συνθήκες ήταν κανονικές, η τρύπα του όζοντος αναμενόταν να φθάσει σε ένα μέγεθος περίπου 23 έως 24 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων), για την περιοχή πάνω από τη Βόρεια Αμερική, δήλωσε η NASA.

Το μέγεθος της τρύπας του όζοντος ποικίλλει από έτος σε έτος ανάλογα με τις μεταβολές της θερμοκρασίας στην ανταρκτική στρατόσφαιρα. Οι πιο ψυχρές θερμοκρασίες οδηγούν σε μεγαλύτερες και βαθύτερες τρύπες του όζοντος, ενώ οι θερμότερες θερμοκρασίες οδηγούν σε μικρότερες. Αυτό το έτος, το χαμηλότερο στρώμα της στρατόσφαιρας ήταν περίπου 5 βαθμοί Κελσίου κάτω από τη μέση θερμοκρασία. .

Ως αποτέλεσμα των διεθνών απαγορεύσεων για τη χρήση των ουσιών που μειώνουν την οζονόσφαιρα, οι συγκεντρώσεις των επιβλαβών χημικών ουσιών στη χαμηλότερη ατμόσφαιρα έχουν μειωθεί από το 1995.

Εντούτοις, πολλές από τις χημικές ουσίες έχουν μια εξαιρετικά μακροχρόνια διάρκεια ζωής όταν ελευθερωθούν στον αέρα. Ενώ υπάρχουν από έτος σε έτος παραλλαγές, οι επιστήμονες αναμένουν μια αργή αποκατάσταση του στρώματος του όζοντος μέχρι το έτος 2065.

Μάλιστα συγκεκριμένα μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου και τον περιορισμό της έκτασης της τρύπας του όζοντος, προτείνουν, με κοινή επιστολή τους στην Ε.Ε., οι πρωθυπουργοί της Βρετανίας και της Ολλανδίας. Στις προτάσεις τους περιλαμβάνονται περιορισμός των ρύπων του διοξειδίου του άνθρακα, αύξηση των επενδύσεων στις εναλλακτικές μορφές ενέργειας και κίνητρα στις επιχειρήσεις να ρυπαίνουν λιγότερο, είναι ορισμένα εξ αυτών.

Οι τελευταίες μελέτες για την καταστροφή της προστατευτικής ασπίδας του όζοντος έφεραν στο προσκήνιο και άλλες παράλληλες επιδράσεις που έχουν οι χλωροφθοράνθρακες, που καταστρέφουν το στρώμα του όζοντος, στα χαμηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας, καθώς αυτές ανέρχονται προς τη στρατόσφαιρα. Έτσι, έχει αποδειχθεί ότι οι ουσίες αυτές, εκτός από την καταστροφή του όζοντος, συμβάλλουν και στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και τη σταδιακή αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη μας.

Σύμφωνα με τις τελευταίες επιστημονικές μελέτες, η βλαπτική δράση των ουσιών αυτών έχει δύο μορφές. Η πρώτη συμβαίνει στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας και μέχρι ύψους 15 περίπου χιλιομέτρων, όπου οι ουσίες αυτές παραμένουν τα πρώτα 5 έως 10 χρόνια της ζωής τους. Σ αυτό το ύψος φαίνεται ότι συμβάλλουν κατά ένα μεγάλο ποσοστό στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, αφού στα χαμηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας οι ουσίες αυτές έχουν την ικανότητα να αιχμαλωτίζουν 10.000 φορές περισσότερη ηλιακή θερμότητα απ όση έχει το διοξείδιο του άνθρακα. Συμβάλλουν έτσι σ' ένα ποσοστό μέχρι 15% στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Τα πράγματα, όμως, γίνονται ακόμη πιο δύσκολα όταν οι χλωροφθοράνθρακες φτάσουν στη στρατόσφαιρα. Στην περιοχή αυτή, και σε ύψος από 10 έως 50 χλμ., υπάρχουν αρκετές ποσότητες όζοντος. Το όζον είναι ένα γαλαζωπό αέριο, με βαριά μυρωδιά, του οποίου το μόριο αποτελείται από τρία άτομα οξυγόνου (O3), σε αντίθεση με το ζωτικό για μας μόριο του οξυγόνου που αποτελείται από δύο άτομα (O2). Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα δραστικό αέριο, 100 φορές πιο δηλητηριώδες από το μονοξείδιο του άνθρακα, με αποτέλεσμα, όταν βρίσκεται στην επιφάνεια της Γης, σαν προϊόν της φωτοχημικής ρύπανσης, να επιδρά αρνητικά στον άνθρωπο προκαλώντας τσούξιμο των ματιών και πρόβλημα στα αναπνευστικά του όργανα. Στη στρατόσφαιρα όμως το όζον σχηματίζει μια προστατευτική ασπίδα η οποία εμποδίζει τις επικίνδυνες ακτινοβολίες του ήλιου να φτάσουν στη Γη.

Αυτή όμως η ασπίδα, παρόλο που έχει πάχος 40 χιλιομέτρων δεν περιλαμβάνει απεριόριστες ποσότητες όζοντος, γιατί ακόμη και σ' αυτή την περιοχή δεν βρίσκουμε παρά ένα μόνο μόριο όζοντος σε κάθε 100.000 μόρια ατμόσφαιρας. Αν, δηλαδή, συγκεντρώναμε όλο το στρατοσφαιρικό όζον στην επιφάνεια της Γης θα σχηματίζαμε ένα στρώμα καθαρού όζοντος με πάχος 3 μόλις χιλιοστών του μέτρου. Μέχρι τη δεκαετία του 1950, λοιπόν, η φυσική διαδικασία παραγωγής και καταστροφής του στρατοσφαιρικού όζοντος βρίσκονταν σε ισορροπία. Η παρουσία όμως των χλωροφθορανθρακούχων ουσιών στη στρατόσφαιρα ανέτρεψε την ισορροπία αυτή και έτσι άρχισε η αλματώδης καταστροφή του όζοντος οπότε παρατηρήθηκαν και οι διάφορες «τρύπες» στην οζονόσφαιρα.

H ελάττωση της οζονόσφαιρας οφείλεται στις διάφορες χημικές ουσίες που είναι γνωστές συλλογικά με την ονομασία χλωροφθοράνθρακες, καθώς και σε διάφορες άλλες αλογονούχες χημικές ενώσεις, που χρησιμοποιούνται στα σπρέι, στις κλιματιστικές συσκευές σαν ψυκτικά, στα αφρώδη πλαστικά, στα συστήματα πυρόσβεσης, στα στεγνοκαθαριστήρια κ.α. Οι ουσίες αυτές καθαυτές δεν είναι άμεσα επικίνδυνες για τον άνθρωπο ή το ζωικό και φυτικό περιβάλλον του πλανήτη μας. Οι ποσότητες όμως των εκλυόμενων καθημερινά χλωροφθορανθράκων στην ατμόσφαιρα είναι τόσο μεγάλες, ώστε έχουν κυριολεκτικά «βραχυκυκλώσει» τις φυσικές διαδικασίες ανακύκλησης. Mε άλλα λόγια, η φύση είναι αδύνατον πλέον να μας προστατέψει από τη βλακεία μας.